آرامگاه کوروش

پادشاه نام آشنای تاریخ ایران زمین، کوروش هخامنشی محبوب ترین شاهان در طول تاریخ بوده که در زمان وی ایران وسعتی به اندازه نیمی از جهان داشته است. آرامگاه و مقبره کوروش، در استان فارس واقع شده و جز جاهای دیدنی شیراز به حساب می‌آید. ایرانیان از دیر باز اهمیت و ارزش بسیاری برای کوروش دوم حکومت هخامنشی، یا کوروش کبیر، قائل بوده‌اند و هرساله افراد بسیاری برای ادای احترام به او، به شیراز و آرامگاه کوروش می‌آیند. این آرامگاه زیر مجموعه میراث جهانی پاسارگاد، که مجموعه‌ای از سازه‌های تاریخی برجای مانده از دوران هخامنشی است و در شهرستان پاسارگاد در استان فارس واقع شده، به شمار می‌رود.

اگر میخواهید اطلاعات بیشتری از این بنای با ارزش داشته باشید، در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.

تاریخچه آرامگاه کوروش

احتمال می‌رود که آرامگاه کوروش بزرگ پیش از مرگ او و به فرمان خودش ساخته شده‌باشد. این بنای با ارزش در تمام دوره‌های هخامنشی مقدس به‌شمار می‌رفت و پادشاهان هخامنشی به خوبی از آن نگهداری می‌کردند. به گفته آریان، در زمان شاهنشاهی کمبوجیه، مغانی که وظیفه داشتند از آرامگاه کوروش بزرگ نگهداری و محافظت کنند، یک گوسفند و مقدار معینی شراب و خوراکی در روز و یک اسب در ماه جهت قربانی کردن برای کوروش بزرگ، از شاهنشاه دریافت می‌کردند.

در حمله اسکندر مقدونی به ایران، یکی از مقدونی‌ها در آرامگاه کوروش را شکسته و اشیا آن را به تاراج برده و به بدنه بنای آرامگاه آسیب رسانده بود. بعد از آن اسکندر مقدونی دستور داد تا آرامگاه کوروش را مرمت کنند. هکل و یاردلی با اشاره به مرمت آرامگاه و نقل قولی از پلوتارک مبنی بر مجازات عاملان تعرض به آرامگاه می‌نویسند که انگیزه اسکندر مقدونی از این کار علاقه شخصی او به کوروش کبیر و حرکتی خیراندیشانه/سیاسی بوده تا بتواند با این کار خود را جانشین مشروع کوروش و سایر خاندان هخامنشیان به مردم معرفی کند.

در دوره اسلامی تعبیر اصلی بنای آرامگاه کوروش دیگر مشخص نبود و از سوی دیگر مردم ساخت بناهای سنگی را خارج از توانایی انسان‌ها دانسته و به همین دلیل ساخت آن را به سلیمان که طبق عقاید اسلامی، از دیوان برای انجام کارهای دشوار، استفاده می‌کرده، نسبت می‌دادند. از این رو آرامگاه کوروش بزرگ را هم از بناهای سلیمان می‌شمردند و آن را به مادر سلیمان نسبت می‌دادند و این بنا را «مشهد مادر سلیمان» می‌خواندند.

در دوران اتابکان فارس در سال ۶۲۰ یا ۶۲۱ق به دستور سعد بن زنگی و با استفاده از ستون‌ها و سنگ‌های کاخ‌های پاسارگاد، در پیرامون آرامگاه کوروش مسجد جامعی ساخته شد و بر سنگ درون اتاق آرامگاه نیز محرابی حجاری شد. در سال ۱۳۵۰ خورشیدی به هنگام جشن‌های دوهزار و پانصد ساله سنگ‌ها به کاخ‌ها منتقل شدند.

اولین فردی که پی برد که مشهد مادر سلیمان همان آرامگاه کوروش بزرگ است که در اروپای باستان از آن نام برده شده، جهانگرد و دیپلمات انگلیسی، رابرت کرپورتر بود. او در سال ۱۸۱۸ میلادی از پاسارگاد دیدن کرده بود. جرج کرزن، سیاستمدار معروف بیست و پنج سال نخست قرن بیستم در بریتانیا و ایران‌شناس، کر پورتر را نخستین انگلیسی‌ای دانسته‌است که بنای کوروش را باز شناخت و احتمال داده‌است که نخستین بازشناسنده، گروتفند آلمانی، پژوهشگر و رمزگشای سنگ‌نبشته‌های باستانی بوده باشد.

عامه مردم ایران در ابتدای قرن بیستم، هنوز آرامگاه را مشهد مادر سلیمان می‌دانستند و به زیارت آن رفته و حاجت می‌‌طلبیدند. الیوت کروشی ویلیامز دولتمرد انگلیسی که در اوایل قرن بیستم به ایران سفر کرده بود در سفرنامه‌اش(۱۹۰۷م)  نوشته‌است “به نظر می‌آید ایرانی افسانه را به تاریخ و خرافات را به هر دو ترجیح می‌دهد. از این رو امروز آرامگاه کوروش در سرزمین خودش با نام ‘تخت مادر سلیمان’ شناخته می‌شود.”

ویلیامز در ادامه شرح می‌دهد که، دختران و مخدرات دارای مشکلات عشقی یا کمبودهای عاطفی و جز آن، پیشکش‌هایی که شامل قوطی‌های حلبی می‌شود به درون آرامگاه آورده و به ریسمان گوشه اندرونی می‌آویزند. ویلیامز با نظر به کیفیت پایینی که هدایا دارند نتیجه می‌گیرد که اعتقاد زوار یا غایت مطلوبشان ارزش چندانی ندارد.

 او مشاهداتش از این نمونه «بی‌اعتنایی طنزآمیز زمان به خواسته‌های مردان بزرگ» را این گونه به پایان می‌رساند: «کتیبه‌ها از بین رفته‌است و آرامگاه، که از صاحبان اصلی‌اش بازگرفته شده‌است، به مزاری برای پیشکش‌های دونِ مردمی نادان به موجودی موهوم، فرو کاسته شده‌است. چون در انبوه دخیل‌های بسته‌شده و حلبی‌جات نگریستم با خود اندیشیدم که آیا کوروش خبر دارد و آیا اهمیت می‌دهد؟»

اروپاییان در قرن نوزدهم و بیستم، همواره با احترام از مقبره یاد کرده‌اند، برای مثال پرسی سایکس مورخ و ژنرال انگلیسی در مورد این مقبره گفته‌است: «من دوبار از این آرامگاه بازدید کرده‌ام؛ و هر بار احساس کرده‌ام که دیدن اصل مقبره کوروش «شاه جهان، شاه بزرگ» چه افتخار بزرگی برایم بوده‌است. وانگهی شک دارم که هیچ بنایی باشد که به‌لحاظ اهمیت تاریخی برای ما آریایی‌ها، از آرامگاه بنیان‌گذار شاهنشاهی ایران، که ۲۴۴۰ سال پیش در اینجا دفن شده‌است، درگذرد.»

به مناسبت 2500 سالگی پادشاهی ایران، در سال 1350 جشنهایی برگزار شد که افتتاحیه این جشن‌ها با سخنرانی محمدرضا شاه پهلوی انجام شد. سخنرانی وی درباره کوروش و آرامگاه او به شرح زیر است: «در این لحظه پرشکوه تاریخ ایران، من و همه ایرانیان، همه فرزندان این شاهنشاهی کهن که دوهزار و پانصد سال پیش به دست تو بنیاد نهاده شد، در برابر آرامگاه تو سر ستایش فرود می‌آوریم و خاطره فراموش نشدنی تو را پاس می‌داریم. همه ما در این هنگام که ایران نو با افتخارات کهن پیمانی تازه می‌بندد، تورا به نام قهرمان جاودان تاریخ ایران، به نام بنیانگذار کهنسال‌ترین شاهنشاهی جهان، به نام آزادی‌بخش بزرگ تاریخ، به نام فرزند شایسته بشریت، درود می‌فرستیم.»

آرامگاه کوروش یکبار در سال ۱۳۵۰ خورشیدی به سرپرستی علی سامی (رئیس وقت موسسه باستان شناسی تخت جمشید) و با استفاده از ملات سیمان بازسازی شد. بار دوم در سال‌های 1380-1387 خورشیدی این آرامگاه مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. این اثر در سال ۲۰۰۴ میلادی به عنوان زیر مجموعه پاسارگاد تحت شماره ۱۱۰۶ در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده ‌است.

آرامگاه کوروش کجاست؟

آرامگاه کوروش در مجموعه باستانی پاسارگاد و در شهر مرودشت شیراز قرار دارد و یک کیلومتر با دیگر کاخ‌های پاسارگاد فاصله دارد. برای دسترسی به این بنای تاریخی پس از رسیدن به شیراز، به جاده شیراز-اصفهان وارد شده و از سعادت‌شهر عبور کنید تا به جاده فرعی برسید؛ پس از ان ۲۰ کیلومتر را در این جاده طی کنید تا به روستای مادر سلیمان برسید. بعد از رسیدن به این روستا، چهار کیلومتر را طی کنید تا به پاسارگاد ‌برسید.

لوکیشن در نشان

معماری بنای آرامگاه کوروش

آرامگاه کوروش در گوشه جنوبیِ محوطه‌ای که زمانی بوستان شاهیِ پاسارگاد بوده‌است، قرار گرفته است. و از سنگ‌های آهکیِ سفید متمایل به زرد، بنا شده‌است. زیربنای اصلی آرامگاه سکویی سنگی است که به شکل یک مربع‌مستطیل به طول ۱۳٫۳۵ متر و عرض ۱۲٫۳۰ متر طراحی شده‌است. این بنا از دو قسمتِ کاملاً متمایز شامل یک سکوی سنگی شش‌پله‌ای، و یک اتاق با سقف شیروانی بر فراز پله ششم تشکیل شده‌است.

ارتفاع کلیِ بنای آرامگاه کوروش کمی بیشتر از ۱۱ متر است. ارتفاع سکوی اول ۱۶۵ سانتی‌متر ارتفاع دارد، اما حدود ۶۰ سانتیمتر آن در اصل نتراشیده و پنهان بوده‌است؛ در نتیجه پله یا سکوی اول هم مانند پلکان دوم و سوم دقیقاً ۱۰۵ سانتی‌متر ارتفاع دارد. پله‌های چهارم و پنجم و ششم هر یک ۵۷٫۵ سانتی‌متر ارتفاع دارند. هر یک از این سکوها نیم متر پهنا دارند و سطح سکوی ششم که قاعده اتاق آرامگاه را تشکیل می‌دهد، حدود ۶٫۴۰ متر در ۵٫۳۵ متر است.

اتاق آرامگاه ۳٫۱۷ متر طول، ۲٫۱۱ متر عرض، و ۲٫۱۱ متر ارتفاع دارد. دیواری ضخیم دارد و از چهار ردیف سنگ ‌تراشیده درست شده‌است. ردیف‌های اول و دوم از ردیف‌های سوم و چهارم بلندترند‌. مدخل فعلی ابعادی به اندازه ۷۸ سانتی‌متر پهنا و ۱۴۰ سانتی‌متر بلندی دارد. در هر در مثلث بالای درگاه آرامگاه کوروش، یک گل بسیار آراسته نقاشی شده بود، که امروز تنها نیمی از آن، آن هم به صورت بسیار ضعیف، باقی مانده‌است. این نقش شبیه به تصویر خورشید بود و با توجه به اینکه ایرانیان نام کوروش را با خورشید تطابق داده بودند، این گل خورشیدی نماد کوروش و نشانگر مقام روحانی او نزد ایرانیان بوده‌است.

سقف آرامگاه از درون ساده است، ولی از نمای بیرون به شکل شیروانی است و شیب دوطرفه آن به شکل عدد هشت است. کف اتاق آرامگاه از دو تخته‌سنگ تشکیل شده‌است. سه طرف آرامگاه توسط ۲۲ ستون احاطه شده است.

درباره منشأ سبک معماریِ بنا نظرات متفاوتی داده شده و طیف این نظرات گسترده است و شامل منشأ یونانیِ آسیای صغیر، میان‌رودی، عیلامی، مصری، و ایرانیِ اصیل می‌شود. بهرام فره‌وشی درباره پوشش خرپشت‌های روی آرامگاه کوروش نوشته‌است که گورهای آریائیانی که نخستین بار به سیلک آمده‌اند نیز به این شکل پوشیده شده‌ بودند، و این نشان می‌دهد که نخستین پادشاهان هخامنشی آرامگاه‌های خود را بنابر رسم قدیم و به‌طوری‌که در نواحی باران‌خیز شمال ایران‌زمین معمول بوده، می‌ساختند.

کتیبه های آرامگاه کوروش

آریان نوشته‌است که روی آرامگاه کوروش کتیبه‌ای به خط میخی پارسی باستان وجود داشته که به شرح زیر است: «ای انسان من کوروش پسر کمبوجیه هستم، که شاهنشاهی پارس را بنیاد کردم و شاه (کل) آسیا بودم. پس به این آرامگاه بر من رشک مبر.» این کتیبه با اختلاف بسیار کمی توسط استرابون و پلوتارک نیز نقل شده‌است. استرابون کتیبه دیگری را نیز در آرامگاه کوروش به نقل از اُنِسیکْریت آورده‌است: «اینجا آرامگاه من کوروش شاهنشاه است». در روایت انسیکریت این کتیبه به دو زبان پارسی باستان و یونانی ولی هر دو به خط فارسی نوشه شده‌اند.

جاذبه های اطراف آرامگاه کوروش

شهر شیراز پایتخت تاریخ و شکوه ایران بوده که جاذبه‌های دیدنی زیادی را در دل خود جای داده‌است. آرامگاه کوروش یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این شهر است و علاوه بر آن جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز وجود دارد که می‌توانید از آنها بازدید کنید. در ادامه لیستی از این جاذبه‌ها را برای شما قرار داده‌ایم.

• کاخ دروازه
• دروازه قرآن شیراز
• باغ شاهی
• ارگ کریم خان
• تل تخت
• آرامگاه شاهچراغ
• تنگه بلاغی

نکات بازدید از آرامگاه کوروش

• هزینه بازدید از آرامگاه کوروش برای گردشگران ایرانی مبلغ 5 هزار تومان و برای گردشگران خارجی مبلغ 50 هزار تومان است.
• بازدیدکنندگان عزیز می‌توانند در شش ماه نخست سال از ساعت 08:00 صبح الی 19:00 و در شش ماه دوم سال از ساعت 08:00 الی 17:00 از این جاذبه شگفت‌انگیز دیدن کنند.
• قابل ذکر است که این بنای تاریخی در تمامی ایام هفته باز بوده و تنها در روزهای ۱۴ خرداد، ۲۲ بهمن، نهم و دهم محرم، ۲۸ صفر، ۲۱ رمضان و ۲۵ امکان بازدید از آن وجود ندارد.
• بهترین زمان بازدید از آرامگاه کوروش در فصل‌های بهار و پاییز بوده که هوای شیراز ملایم و دلچسب و بسیار معتدل است.
• این آرامگاه یکی از مهم‌ترین آرامگاه‌های جهان بوده و متعلق به یکی از قدرتمندترین پادشاه‌های دوران ایران باستان است، لذا خواهشمندیم در حفظ نظافت و پاکیزگی محوطه کوشا باشید.

سخن پایانی

آرامگاه کوروش بزرگ، پادشاه مقتدر هخامنشی، در دل دشت پاسارگاد همچون نگینی درخشان بر تاریخ ایران عزیزمان می‌درخشد. این بنای ساده و بی‌آلایش، با عظمت و شکوه خود، گویی نغمه‌ای از تاریخ را در گوشمان زمزمه می‌کند و ما را به سفری در گذشته می‌برد. آرامگاه کوروش تنها یک مقبره نیست و بلکه نمادی از آزادی، عدالت، انسانیت و نیک سرشتی است که در شهر شیراز واقع شده و سالانه گردشگران زیادی را از سراسر جهان به سوی خود جذب می‌کند. اگر شما نیز تجربه بازدید از این مقبره را دارید، خوشحال می‌شویم دیدگاه خود را با ما و سایر کاربران گردشی تاپ به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول