کلیسای وانک

با وجود اینکه ایران کشوری اسلامی است و عمده مردم این کشور مسلمان هستند، اما در بخش‌های مختلف آن مردمانی با دین و مذهب‌های مختلف وجود دارند. از جمله مردمان غیر مسلمانی که در ایران حضور دارند، می‌توان ارمنی‌ها را نام برد که دارای دین مسیحیت هستند. جهت راز و نیاز و عبادت این عزیزان کلیساهایی در سطح کشور وجود دارند. این کلیساها به دلیل قدیم ساخت بودن از لحاظ معنوی و نیز از لحاظ تاریخی دارای اهمیت هستند. کلیسای وانک، یکی از این کلیساها است که نه تنها محل عبادت ارامنه هر اصفهان است، بلکه یکی از زیباترین جاذبه ‌های گردشگری اصفهان محسوب می‌شود.

کلیسای وانک یا کلیسای نجات‌دهنده مقدس، کلیسایی در محله جلفای اصفهان بوده که نام آن از کلیسای «سورپ آمنا پرکیچ وانک» در نخجوان گرفته شده‌است. جالب است بدانید وانک در زبان ارمنی به معنای صومعه است. شهر اصفهان دارای جاذبه‌های گردشگری فراوان است؛ از سی و سه پل گرفته تا کاخ عالی قاپو و میدان نقش جهان همه از جاذبه‌های گردشگری این شهر هستند، به همین دلیل اصفهان از مقاصد گردشگری فوق العاده‌ای است که هر ایرانی باید حداقل یک بار از آن بازدید کند. شما نیز اگر قصد سفر به این شهر زیبا و بازدید از کلیسای تاریخی تاریخی وانک را دارید، ادامه این مقاله را از دست ندهید.

تاریخچه کلیسای وانک

در زمان صفویه، شاه عباس اول در جنگ با عثمانی‌ها پس از خروج از ایروان ارمنستان، دستور به عقب‌نشینی ایرانیان داد و برای جلوگیری از تعقیب سریع توسط عثمانیان دستور داد تا شهرها و روستاها را تا مرز ایران ویران سازند. به دلیل این تخریب و ویرانی ساکنان شهرها و روستاها مجبور به ترک خانه‌ها شده و سپاهیان صفوی آنها را کوچ می‌دادند. به این ترتیب، سپاهیان شاه عباس اکثر شهرها و روستاهای ارمنی‌نشین واقع در دشت آرارات را ویران کرده و سکنه‌ی آن مناطق را به مقصد ایران با خود همراه کردند. سپاهیان به همراه مهاجران حرکت کردند و در طی این مسیر نیز تعدادی از بیماران و کودکان و به طور کلی آنها که ناتوان بودند در بین راه به مرگ دچار شدند.

 پس از آنکه سپاهیان و بازماندگان ارامنه به جلفا رسیدند، باید از رود ارس عبور می‌کردند، در این حال به شاه عباس خبر رسید که سپاه عثمانی به نخجوان رسیدند. با شنیدن این خبر شاه عباس که می‌دانست فرصت زیادی ندارد به سپاهیان خود دستور داد تا مردم را وادار به عبور هر چه سریع تر از رودخانه کنند. رودخانه خروشان بود و خطرناک و مردم یا باید عبور می‌کردند یا در آنجا منتظر رسیدن قشون عثمانی می‌ماندند که در آن صورت مرگشان حتمی بود. به ناچار عبور از رودخانه را انتخاب کردند. از حدود سیصد و پنجاه هزار تن از ارمنیان به تعداد سیصد هزار تن از آنان در رودخانه غرق شدند و نزدیک به پنجاه هزار نفر زنده مانده و به ناچار در جلفا سکونت گزیدند.

ارمنیان پس از آنکه در جلفا مستقر شدند، در تلاش برای ایجاد تاسیسات اجتماعی و بناهای مذهبی برآمدند و نخست کلیسایی به مانند کلیسای خود که در جوغا داشتند، تاسیس کردند و نام آن را کلیسای وانک گذاشتند. هم‌زمان با ساخت وانک، کلیسای کوچکی نیز در بخش جنوب غربی آن ساختند که به مدت پنجاه سال مورد استفاده روحانیون قرار گرفت. در سال ۱۶۵۵ میلادی در محل ساخت کلیسای کوچک شروع به ساختن کلیسای کنونی کرده که در نهایت در سال ۱۶۶۴ میلادی ساخت آن به پایان رسید. بر سردر ورودی وانک، طرح کلیسا بر روی سنگ حجاری شده و کتیبه‌ای به شرح زیر به چشم می‌خورد: «وانک آمنا پرگیچ و مقر اسقف اعظم ارمنیان ۱۶۰۶ میلادی«

پس از اتمام بنای کلیسا، کتیبه‌ای با کاشی لاجوردی و به خط طلایی بر سردر ورودی غربی کلیسا نصب کردند که حاوی تاریخ آغاز و اتمام بنای کلیسا می‌باشد. در کتیبه مزبور چنین نوشته شده‌است: «کلیسای وانک آمنا پرگیچ در سال ۱۶۵۵ میلادی در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و جاثلیقی «فیلیپوس» و پیشوائی خلیفه «داوید» و به یاری مردم خیر جلفا شروع شد و در سال ۱۶۶۴ میلادی به پایان رسید. ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام می‌شود نصیب آنهایی که در قید حیاتند یا در گذشته‌اند شود.»

کلیسای وانک کجاست؟

کلیسای وانک در شمال محله جلفا در مرکز شهر اصفهان و در جنوب زاینده‌رود قرار دارد. به عبارت دقیق تر این کلیسا در، محله جلفا، خیابان نظر شرقی، کوچه کلیسای وانک واقع شده‌است. اگر قصد دارید با مترو به کلیسای وانک بروید، میتوانید در ایستگاه مترو سی و سه پل از قطار پیاده شده و با حدود بیست دقیقه پیاده روی در جهت جنوب شرقی مترو خود را به کلیسا برسانید و یا از تاکسی‌های شهرداری یا اینترنتی کمک بگیرید.

در صورتی که می‌خواهید با اتوبوس به این کلیسا بروید سوار بر اتوبوس های خطوط میدان شهدا – بیمارستان غرضی و سه راه ملک شهر – ترمینال زاینده رود شوید و با پیاده شدن در خیابان حکیم نظامی و کمی پیاده روی به کلیسا برسید. همچنین اگر قصد دارید با خودروی شخصی به این مکان بروید لوکیشن زیر در مکان یابی به شما کمک می‌کند. البته تردد در منطقه جلفا با ماشین به‌دلیل بافت قدیمی این منطقه محدودیت‌هایی دارد و ماشین را می‌توانید در خیابان‌های اطراف پارک کنید.

لوکیشن در نشان

معماری کلیسای وانک

کلیسای وانک 8731 متر مربع مساحت دارد که 3857 متر مربع آن را ساختمان کلیسا و باقی آن را فضای سبز و باغ وانک تشکیل می‌دهد. در دو طرف درب ورودی کلیسا اتاق‌های پذیرایی قرار گرفته و در بالای قسمت بالای آن، برج ناقوس در سه طبقه احداث شده که در طبقه دوم این برج ساعت بزرگی به وزن 300 کیلوگرم قرار دارد. برج ناقوس و ساعت آن را «ماردیروس هوردانانیان» اثر یکی از نقاش‌های معروف ارمنستان بوده که اولین مدرسه نقاشی ارمنستان را ساخته بود در سال ۱۹۳۱ میلادی به کلیسا هدیه کرده‌است.

از جمله مصالح به کار رفته در این کلیسا می‌توان به خشت خام، ملات گچ و خاک و آجر اشاره کرد. دیوار بیرونی کلیسا با آجر و دیوار درونی آن با اندود گچ که بر روی آن نقاشی انجام شده، پوشانده شده‌اند. این کلیسا دو گنبد دارد که یکی از آن‌ها گنبد کوچک است که بر روی محل استقرار عامه مردم قرار دارد و دیگری گنبدی بزرگ که بر روی قسمت مقدم محراب کلیسا ساخته شده‌است. گنبد کوچک کلیسا بر روی این طاق‌‌نماها قرار دارد.

گنبد کلیسای وانک مشابه گنبد‌های مساجد ایرانی ساخته شده در عصر صفوی احداث شده‌‌است  که زیبایی خاصی به آن بخشیده است. در بام کلیسا، در قسمت بالایی درب ورودی حد فاصل دیوار غربی کلیسا و حاشیه گنبد کوچک آن، در محوطه‌ای مربع شکل، برج ناقوس کوچکی که دومین برج ناقوس کلیسا به شمار می‌رود، ساخته شده‌است. هر ضلع این مربع ۲.۷۵ متر است. در نقطه تلاقی هر دو ضلع این مربع یک ستون آجری بنا کرده‌اند؛ ارتفاع این ستون‌ها سه متر است و در ارتفاع ۲.۵ متری آنها، ستون‌ها به وسیله یک تیر چوبی به یکدیگر متصل شده‌اند. از قسمت فوقانی تیرهای مزبور هر دو ستون با یک قوس جناغی به یکدیگر متصل شده‌اند. حد فاصل قوس‌های جناغی و ستون‌ها را با آجر پوشانده‌اند.

نقاشی ها و تزیینات کلیسا

تمامی دیوارها، طاق‌نماها، طوق گنبد، داخل گنبد و تمامی زوایای کلیسای وانک با رنگ روغن نقاشی و تزئین شده‌اند. بیشتر دیوارنگارهای کلیسا مضامینی از انجیل مقدس دارد و تصاویری از بدو تولد تا عروج عیسی مسیح بر آن‌ها نقش بسته‌اند. همچنین بر روی قسمتی از دیوارهای کلیسا، نقاشی‌هایی از روز رستاخیز، داوری روز رستاخیز و بهشت و دوزخ دیده می‌شود. هزینه کلیه این تزئینات و نقاشی‌ها و تذهیب‌ها را شخصی به نام خواجه «آودیک استپانوس» پرداخت کرده‌است. نقاشان این تصاویر همگی استادان ارمنی بوده‌اند که از جمله آنها می‌توان به خلیفه «هوانس مرکوز» و «کشیش استپانوس» و «استاد میناس» اشاره کرد.

 این کلیسا از لحاظ طلاکاری و تذهیب در میان کلیساهای ارمنیان منحصر به فرد است. در تزیینات و نقاشی‌های بی‌نظیر دیوارهای این کلیسا «خواجه اودیک» سهم بسیاری داشته‌است. کتیبه ای در بخش دیوار شمالی داخلی کلیسا قرار دارد که متن زیر بر روی آن حک شده است: « در تاریخ پنجم فوریه 1669 میلادی خواجه اودیک که نقاشی های این کلیسا را به یادبود خود و در گذشتگان خانواده اش به یادگار گذاشته رحلت کرد و به مسیح پیوست.»

بخش های مختلف کلیسای وانک

این کلیسای زیبا از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که هرکدام از آن‌ها دارای ویژگی‌های خاص خود هستند.

چاپخانه

یکی از بخش‌های کلیسای وانک چاپخانه آن است. قدمت این چاپخانه به سال 1630 میلادی برمی‌گردد که در این سال خاچاطور کساراتسی، خلیفه اعظم ارامنه جلفای اصفهان، به اروپا سفر کرده و از وجود چاپخانه آگاه گردید، سپس به جلفا برگشته و تصمیم گرفت چاپخانه‌ای را در وانک تاسیس کند. این چاپخانه اولین چاپخانه تاسیس شده در ایران نیز به شمار می‌رود.

نخستین کتابی که در این چاپخانه به چاپ رسید کتاب “زبور داوود” در سال 1638 میلادی بود. یک سال و پنج ماه برای چاپ این کتاب وقت صرف شد. دومین کتاب به نام «هاراتس وارگ» در سال 1641 میلادی به چاپ رسید. این کتاب شرح حال روحانیون ارمنی، تارک دنیاها و پندنامه است. کتاب «خورهر تاددر» نیز سومین کتاب چاپ شده در این چاپخانه بود که در سال 1641 میلادی به چاپ رسید و در سال 1642 میلادی چهارمین کتاب به نام «ژا گیرک آدنی» چاپ شد. بعد از چاپ چهار کتاب یاد شده چاپ‌خانه از کار می‌افتد و فعالیتش متوقف می‌شود.

در سال 1844 میلادی «مانوگ هور دانانیان»، که مقیم جاوه بود، یک دستگاه ماشین چاپ با کلیه لوازم آن خریداری کرد و به زادگاهش جلفای اصفهان فرستاد. این ماشین چاپ، چندین سال بدون استفاده باقی‌ماند. سر انجام در سال 1872 میلادی به همت خلیفه اعظم «گریگور هُوْهانِسیان» چاپخانه‌ مجددا دایر گردید و از این ماشین چاپ بالاخره استفاده شد. پس از آن با فعالیت چاپخانه کلیسای وانک مخالفت‌های زیادی صورت گرفت و سوخته و نابود شد. اما ماشین چاپ معروف کلیسا از بین نرفته و همراه نمونه‌هایی از کتاب‌های چاپ شده در این چاپ‌خانه در موزه وانک نگهداری می‌شود.

کتابخانه

کتابخانه کلیسای وانک که در بخش شمالی این کلیسا قرار گرفته است، در سال ۱۸۸۴ توسط خلیفه وقت هوهانس سورنیان با هدف حفظ کتاب‌های باارزش ارمنی‌ها راه اندازی شد. این کتاب‌ها را ارمنی‌ها هنگام کوچ بزرگ به زحمت از ارمنستان به جلفا آورده بودند و بسیار برای ارمنی‌ها با ارزش هستند. علاوه‌ بر کتب ارامنه آثار تاریخی دیگری نیز به زبان فارسی، انگلیسی و سایر زبان‌ها در این کتابخانه وجود دارد و مجموع‌شان به بیش از ۳۰ هزار نسخه می‌رسد. دسترسی به کتب این کتابخانه تنها برای ارامنه اصفهان و ارامنه ساکن در سایر نقاط ایران میسر بوده و برای غیر ارامنه تابع شرایط خاص و معرفی‌نامه است.

موزه

از دیگر بخش‌های کلیسای وانک می‌توان به موزه کلیسا اشاره کرد که بیش از صد سال قدمت دارد. در سال های 1905-1906 میلادی، ”طاطاووس هونانیان“  فرزند ”هاروتون هونانیان “ و نویسنده ”کتاب تاریخ جلفای اصفهان“ در صدد آن برآمد تا در ضلع شمالی حیاط کلیسا اتاق‌هایی برای نگهداری و نمایش کتاب‌ها، نسخه‌های خطی و تاریخی برپا کند. این اتاق‌ها تا سال 1930 میلادی به طور همزمان به منظور موزه و کتابخانه مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. با راهنمایی سرکیس خاچاطوریان در ساختمان مزبور تغییراتی داده شد و در همان سال موزه وانک ایجاد شد. در انبار کلیسای وانک و سایر کلیساها و خانه‌های ارمنیان تعداد بسیاری تابلو و اشیای عتیقه و نفیس وجود داشت. آن اشیاء و آثار هنری جمع‌آوری و در سالن موزه در معرض تماشا قرار داده‌شد.

از جمله آثار نگه‌داری شده در موزه کلیسای وانک می‌توان به مجموعه‌ای شامل هفتصد و ده جلد «کتاب خطی» که نزدیک به دویست جلد آن تورات، انجیل و کتب مقدس است و به خط و زبان ارمنی بر روی پوست و کاغذ نوشته شده‌است؛ تابلوهای نقاشی و گچبری، که بر روی پوست، چرم، فلز و شیشه کشیده شده‌اند؛ آثار فلزی شامل زیورآلات طلا و نقره، کمربند، انواع جعبه صلیب و غیره؛ منسوجات دست بافته‌ها و رودوزی‌های سنتی؛ ظروف چینی و سفالی؛ آثار چوبی؛ فرمان‌ها؛ غرفه صنعت چاپ؛ غرفه نسل‌کشی ارمنی‌ها؛ و مسکوکات که به سه دسته: الف) سکه‌های قبل از تاریخ؛ ب) سکه‌های دوران اسلامی و ج) سکه‌های دوران پادشاهی ارمنی کیلیکیه تقسیم می‌شوند و همگی آن‌ها در دهه 1970 میلادی به موزه اهدا شده‌اند، اشاره کرد.

از دیگر آثاری که در موزه وانک نگه داری می‌شود و بسیار معروف است تار مویی از یک دختر 18 ساله است که واهرام هاکوپیان در سال 1975 میلادی، با قلمی از جنس الماس جمله ای از تورات را با زبان ارمنی بر روی آن تار مو نوشته است. بازدیدکنندگان قادرند با میکروسکوپی که به همین خاطر در موزه وجود دارد آن را تماشا کنند.

همچنین اول تیرماه سال 1398 موزه دیگری به کلیسای وانک با نام موزه مردم‌شناسی ارامنه اصفهان اضافه شد. این موزه به نمایش فرهنگ و آداب و رسوم، مردم‌شناسی، لباس و وسایل زندگی و همچنین تجارت ساکنان محلی ارمنی‌نشین جلفای اصفهان پرداخته‌است. بخش ابتدایی این موزه به هنرهای تزیینی، صنعت چاپ و وسایل منزل ارامنه ساکن اصفهان اختصاص یافته و در بخش دوم، اتاق خانم‌ها، دفتر کار آقایان و وسایل پخت و پز مربوط به دوره‌های صفویه تا پهلوی به نمایش گذاشته شده‌است. بخش دیگری از این موزه به مدرسه و آلات موسیقی قدیمی ارامنه اختصاص دارد؛ در بخش چهارم نیز تصاویر ۳۰ نفر از نامداران محله جلفا قابل مشاهده است.

اماکن اداری

ساختمان اداری کلیسا محل انجام امور اداری و مهم‌ترین مرکز اجتماعی ارامنه اصفهان است. این ساختمان در قسمت جنوبی کلیسا قرار دارد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. در این ساختمان کلیه امور اداری مربوط به ازدواج، فوت و ولادت، تنظیم سند و بررسی شکایت‌های قضایی ارامنه انجام می‌شود. البته ناگفته نماند خدمات این ساختمان محدود به ارامنه اصفهان نیست و شامل حال ارامنه مناطق جنوبی ایران نیز می‌شود. در گذشته این مرکز به امور اداری مربوط به ارامنه هندی نیز رسیدگی می‌کرده است.

جاهای دیدنی اطراف کلیسای وانک

کلیسای وانک در اصفهان واقع شده و همانطور که می‌دانید اصفهان از زیباترین شهرها برای گردشگری و مسافرت است زیرا دارای جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و تفریحی بسیاری است که پس از بازدید از کلیسا می‌توانید به آنجا رفته و اصفهان گردی جذاب‌تری داشته باشید. تعدادی از این جاذبه ها را با هم ببینیم.

• کاخ هشت بهشت 3 کیلومتر
• پردیس سینمایی ساحل 2.1 کیلومتر
• دروازه شیراز 2.3 کیلومتر
• برج کبوترخانه مرداویج 3.6 کیلومتر
• آکواریوم اصفهان 4.6 کیلومتر
• شهربازی ناژوان 3.6 کیلومتر
• پل خواجو 3.1 کیلومتر

نکات بازدید از کلیسای وانک

کلیسای وانک همه روزه از ساعت 8:30 تا 13:30 قابل بازدید برای گردشگران است. اگر هم بخواهید بعدازظهرها از این کلیسا دیدن کنید، باید از ساعت 16 تا 18:30 به این کلیسا بروید. برای ورود به آن باید از بلیت‌فروشی نزدیک به درب ورودی، بلیط تهیه کنید. هزینه ورودی برای ایرانیان به مبلغ 30 هزار تومان و برای گردشگران خارجی به مبلغ 200 هزار تومان است. کلیسای وانک در تعطیلات رسمی، اولین روز از عید نوروز و مناسبت‌های ارمنیان تعطیل است.

سخن آخر

اصفهان از محبوب‌ترین شهرها نزد ایرانیان است. اصفهان در گذشته پایتخت شماری از حکومت‌های ایرانی بوده و شهری بسیار محبوب و پرطرفدار در میان پادشاهان دوره‌های مختلف بوده است؛ به همین دلیل بناهای تاریخی در این شهر و همچنین در شهرهای اطراف آن از جمله کاشان دیده می‌شود. علاوه بر آن امروزه یکی از کلان شهرهای ایران نیز هست و به همین دلیل جاذبه های تفریحی و توریستی بسیاری در آن احداث کرده اند و یکی از قطب‌های گردشگری کشور محسوب می‌شود. با سفر به اصفهان می‌توانید یک سفر جذاب و خاطره انگیز باری خود و همراهانتان رقم بزنید. اگر به این شهر سفر کردید و از کلیسای وانک بازدید کردید،خوشحال می‌شویم که تجربه‌تان از سفر را با ما و سایر کاربران گردشی تاپ به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول