سازه های آبی شوشتر

از جذاب‌ترین و قدیمی‌ترین جاذبه‌های تاریخی ساخته شده در ایران که قدمت آن به دوران هخامنشیان تا ساسانیان بر می‌گردد، سازه های آبی شوشتر است؛ ناگفته نماند که با گذشت زمان و در دوره‌های مختلف تاریخی بخش‌هایی به این سازه‌ها اضافه شده و بارها دچار بازسازی و مرمت شده است. این سازه ها در شهر شوشتر استان خوزستان، در جنوب غربی واقع شده است. در سفرنامه مادام ژان دیولافوا باستان‌شناس سرشناس فرانسوی از این مجموعه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده‌است.

سازه های آبی شوشتر مجموعه‌ای به هم پیوسته از ۱۳ اثر تاریخی شامل پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌هایی که با دست ایجاد شده اند و تونل‌های عظیم هدایت آب است. این ۱۳ اثر به‌صورت یک سیستم واحد هیدرولیکی و در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و نشان از هوشمندی مردمان ایرانی در آن زمان دارند. اگر برای بازدید از جاهای دیدنی دزفول به این شهر سفر کردید، فراموش نکنید که از این آثار تاریخی که در فاصله کمی از دزفول قرار دارند و جزء میراث تاریخی ایرانی ثبت شده در یونسکو هستند، دیدن کنید.

تاریخچه سازه های آبی شوشتر

قدمت و زمان ساخت سازه های آبی شوشتر به دوران هخامنشیان بازمی گردد، اما بسیاری از برنامه‌های نوسازی و ‏توسعه این سازه ها در دوران ساسانیان اجرا شده‌است. طبق گفته‌ها این مجموعه به دستور فرمانروای ساسانی و به دست مهندسان ایرانی و سربازان رومی‌ که پس از آنکه والرین، امپراطور وقت روم، از شاپور یکم، شاهنشاه ساسانی شکست خورد، به اسارت ایران و حکومت ساسانی درآمدند، ساخته شده‌است.

سازه های آبی شوشتر که نشان از دانش فنی و هوش ایرانیان در زمینه مهندسی هیدرولیک زمان‌های گذشته را دارد، به منظور مدیریت و کنترل آب و انتقال آب رودخانه کارون، جهت استفاده مناسب از آب رودخانه توسط مردم, جهت آشامیدن، آبیاری زمین های کشاورزی و صنعت ساخته شده است. این سازه‌ها، آب را از طریق سردابه ها و زیرزمین‌ها به همه‌ شهر می رساندند و از فوران رودخانه کارون جلوگیری می‌کرده. همچنین باعث خنک شدن هوای اطراف سازه‌ها می‌شدند. بر اساس اسناد و مدارک موجود، این بنا در دوره‌های مختلف از جمله دوران قاجار بازسازی و مرمت شده و بخش‌هایی به آن اضافه شده اند.

ابن بطوطه جهانگرد مشهور عربی درباره سازه های آبی شوشتر اینگونه مي‌نويسد: وقتي اعراب ايران را فتح کردند آبشارهاي شوشتر را جزو عجايب هفتگانه جهان می دانستند. این سازه‌ها در ۲۶ ژوئن سال ۲۰۰۹ به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده‌اند.

سازه های آبی شوشتر کجاست؟

سازه های آبی شوشتر که از جذاب‌ترین جاذبه های تاریخی به جا مانده از دوران ساسانیان است، در ۶۰ کیلومتری شهر دزفول و در شهر شوشتر در محله دوخواهران و در میدان هفده شهریور، خیابان شریعتی واقع شده است. برای دسترسی راحت تر شما به این سازه‌های تاریخی و مسیریابی سریعتر لوکیشن زیر را قرار داده ایم.

شما می‌توانند با هواپیما یا قطار خود را به دزفول رسانده و از آنجا با استفاده از اتوبوس یا ماشین به سمت شوشتر حرکت کنید. همچنین می‌توانید با خودروی شخصی، اتوبوس یا قطار به شوشتر بروید. پس از رسیدن به شوشتر با استفاده از تاکسی های اینترنتی یا خودروی شخصی خود به محل سازه های آبی شوشتر رفته و از زیبایی بی‌نظیر آن لذت ببرید.

لوکیشن در نشان

بخش های مختلف سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر به صورت مجموعه‌ای به هم پیوسته از ۱۳ اثر تاریخی شامل پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌های دست‌کند و تونل‌های عظیم هدایت آب ساخته شده است که به‌صورت یک سیستم واحد هیدرولیکی و در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند. این ۱۳ اثر که با عنوان سیستم آبی تاریخی شوشتر به صورت یکجا در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، به شرح زیر هستند.

بند میزان

بند میزان یکی از 13 اثر تشکیل دهنده سازه های آبی شوشتر است و  سدی ساخته دست انسان است که تا امروز پابرجاست. این سد، آب کارون را به نسبت‌های ۱ به ۲ یا به عبارتی ۴ دانگه و ۲ دانگه بین رودهای گرگر و شطیط تقسیم می‌کند. مصالح بکار رفته در این بند سنگ و ساروج هستند این بند با شماره ۲۳۳۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.

برج کلاه فرنگی

بقایای برج ۸ ضلعی‌ای در کنار رود شطیط است برج بر فراز تپه‌ای مشرف به بند میزان ساخته شده‌ و مردم شوشتر این بنا را کلاه فرنگی می‌نامند. آنها بر این باورند که این برج جای دیده‌بانی بر پهنه رودخانه و نظارت بر کار کارگران بوده‌است. نظریه دیگری درباره این برج بیان می دارد که از این برج بر مقدار و شدت جریان رودخانه نظارت می‌شده‌است.

رود گرگر

رود گرگر آبراهی از رود کارون است که ساختگی است و به دست انسان‌ها در دوره هخامنشیان تا دوره ساسانیان حفر شده و در بخش شمالی شوشتر توسط بند میزان از رود کارون جدا شده و راه جنوب را در پیش می‌گیرد. این رود با شماره ۱۷۵۹۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

پل بند کارگر

پل‌ بند گرگر، یکی از آثار تاریخی تشکیل دهنده سازه های آبی شوشتر و نیز یکی از دروازه‌های ششگانه تاریخی شوشتر بوده است. این پل بند، آب را از رودخانه دست ساز و تاریخی گرگر منحرف می‌کند و آن را به سمت تونلهای ورودی به آسیابهای آبی شوشتر هدایت می‌کند . این اثر تاریخی نیز در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۱۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی شوشتر

بزرگ‌ترین، محبوب ترین و پر بازدید ترین اثر تاریخی مربوط به سازه های آبی شوشتر ،مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی شوشتر است. در این مجموعه تعداد زیادی آسیاب آبی وجود دارد. در این مجموعه تاریخی می‌توان نمونه کامل و بزرگی از به‌کارگیری نیروی آب برای چرخاندن آسیاب‌ها را مشاهده کرد.

بند برج عیار

بند برج عیار یکی دیگر از بخش‌های مختلف سازه های آبی شوشتر است. این بند در مسیر رود گرگر قرار گرفته و در کنار آن آثاری از عبادتگاه‌های صابئین دیده می‌شود. این بند در ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۴۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

بند ماهی بازان

بند ماهی‌بازان یا بند خداآفرین، از دیگر اجزای سازه های آبی شوشتر است. این بند یک بند طبیعی در مسیر رودخانه گرگر است که احتمال می‌دهند که در زمان حفر رودخانه آن را پیش بینی کرده‌‌اند. این بند از یک رشته سنگ یکپارچه تشکیل شده‌است و در وسط آن سه دیوار وجود دارد که مجرای گذر آب است. این بند با شماره ۴۲۰۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

قلعه سلاسل

قلعه سلاسل شوشتر نیز از اجزای سازه های آبی شوشتر است و قلعه‌ای بسیار بزرگ است که حیاط‌های متعدد و سربازخانه‌ها و طویله‌ها و حمام‌ها و شبستانها و برج‌ها و باغچه‌ها و قورخانه و نقاره خانه و حرم خانه و آشپزخانه و قاپی‌های متعدد و حوض‌های بزرگ و حصار و خندق دارد. این قلعه در تاریخ ۱۰ آبان سال ۱۳۵۴ با شماره ۱۱۱۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است.

نهر داریون

داریون نهری در شوشتر است که از رود شطیط جدا شده و مجددا به آن متصل می‌شود. این نهر داریوش یا دارا نیز نامیده می‌شود و در زمان داریوش هخامنشی حفر شده است. سر دهانه نهر داریون در زیر قلعه سلاسل قرار داشته و به وسیله میراب‌ها از این قلعه کنترل می‌شده و وظیفه‌اش، آبیاری دشت میاناب شوشتر است. این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ۴۱۴۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

پل بند شادروان

پل شادروان شوشتر یا بند قیصر قدیمی‌ترین پل ایران است، و همچنین یکی از قدیمی‌ترین پل‌های جهان محسوب می‌شود که مربوط به دوران ساسانی است. علاوه بر آن این پل‌بند بزرگ‌ترین پل بند سنگی جهان است. این پل یکی از اجزای تشکیل دهنده سازه های آبی شوشتر است. پل شادروان شوشتر  در گذشته ۴۴ دهانه داشته‌ و اکنون برخی از دهانه‌های آن از بین رفته‌است.

در شاهنامه فردوسی از ساخت این پل و سازنده آن صحبت شده‌است. بنا بر شاهنامه فردوسی معمار این پل، برانوش، سپهدار اسیر شده رومی بوده است، که در ازای ساخت پل به او وعده آزادی داده شده و پس از ساخت پل آزاد می‌گردد. این سد ۱۵۰۰ قدم طول داشته و برای برگرداندن آب کارون از طریق نهر داریون به مزارع بکار می‌رفته‌است. پل شادروان در تاریخ ۱۵ دی  سال ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

بند خاک

بند خاک یکی دیگر از بناهای ۱۳ گانه سازه های آبی شوشتر است. این بند آب را از نهر داریون به نهر رقط منتقل می‌کند. حتی در هنگام طغیان نهر داریون هم که خطر سیل دشت میاناب شوشتر را تهدید می‌کرده است، این بند  قسمتی از آب داریون را به نهر رقط هدایت می‌کرده‌است. نهر رقط نهایتا به رودخانه گرگر می ریزد. در مسیر این نهر ، بند خاک، پل شاه علی، پل آشیخ بهاء(ملت)، پل بند لشکر، و بند شرابدار وجود دارد. این اثر با نام محوطه بند خاک شوشتر در تاریخ ۲ بهمن سال ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۸۷۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

پل بند لشکر

پل بند لشکر یکی از 13 اثر از مجموعه سازه های آبی شوشتر است. دروازه لشکر که یکی از دروازه‌های ششگانه تاریخی شوشتر است، در کنار این پل بند قرار داشته و هنوز آثاری از حصار شوشتر را در کنار این پل بند می‌توان مشاهده کرد. قدمت ساخت این پل بند همانند دیگر بناهای تاریخی سازه های آبی شوشتر، به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. آبی که از زیر این پل بند عبور می‌کند، نهر رقط نام دارد. این اثر در تاریخ ۲۹ تیر سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۳۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بند شرابدار

بند شرابدار که از اجزای سازه های آبی شوشتر است، در مسیر نهر رقط قرار گرفته است. این نهر در نهایت به رود گرگر سرازیر می‌شود. پیشینه ساخت این بند به دوره ساسانیان بر می‌گردد. بند شرابدار در بخش جنوبی شهر شوشتر قرار گرفته است. این بند بر روی شاخه‌ای از نهر داریون که نهر رقت یا اولازین نامیده می‌شود، به صورت شرقی-غربی قرار گرفته است.

نهر رقت پس از گذشتن از پخشاب داریون، یعنی بند خاک به پل بند لشکر رسیده و از آن عبور می‌کند. این نهر با عبور از پل بند لشکر و بعد از گذر از چند بخش به بند شرابدار می‌رسد. این سازه بین دو بنای پل بند لشکر و بند خداآفرین قرار داشته و در ضلع جنوبی آن نیز قسمتی از حصار شهر قرار گرفته‌است. این اثر در تاریخ ۵ آذر سال ۱۳۸۰ با شماره ۴۲۱۸  به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

جاهای دیدنی اطراف سازه های آبی شوشتر

در اطراف سازه های آبی شوشتر و در شهر شوشتر و همچنین دزفول، شاهکارهای تاریخی و جاذبه های طبیعی بسیار زیبایی وجود دارد که بازدید از آنها حتما تجربه ای جذاب و خاطره انگیز برای شما خواهد بود.تعدادی از جمله جاهای دیدنی شوشتر و دزفول می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• برج کلاه فرنگی شوشتر
• خانه سوزنگر 
• پل تاریخی شادروان شوشتر
• خانه مرعشی شوشتر
• آرامگاه یعقوب لیث صفاری
• موزه آبی دزفول
• دره توبیرون

نکات بازدید از سازه های آبی شوشتر

برای بازدید از سازه های آبی شوشتر نیاز به پرداخت هزینه ورودی نداشته و بازدید از این مجموعه رایگان است. همچنین در هر زمان که می‌خواهید می‌توانید از این سازه‌ها دیدن کنید. ه‌هنگام بازدید از این میراث تاریخی ملی، از ریختن زباله در این محوطه خودداری کنید و برای پاکیزه نگه داشتن و حفظ این میراث تاریخی اهتمام ورزید.

سخن آخر

ایران زیبا و عزیزانمان میراث تاریخی بسیار زیبا و دیدنی ای دارد که آن طور که باید و شاید از آنها مراقبت و به آنها رسیدگی نمی شود؛ اما ما می توانیم به نوبه خود، سهم خود را از حفظ این میراث و شناساندن آن به افراد بیشتر انجام دهیم. اگر به استان خوزستان سفر کردید، بازدید از شهر شوشتر و این سازه های تاریخی زیبا و ارزشمند را فراموش نکنید. از اینکه تا انتهای مقاله همراه گردشی تاپ بودید، بی‌نهایت سپاسگزاریم.

سوالات متداول