ارگ بم 

یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی کرمان، ارگ بم است که در شهر بم در نزدیکی کرمان در جنوب شرقی ایران واقع شده است. این ارگ به عنوان بزرگ‌ترین سازه فلزی جهان شناخته می‌شود. این ارگ یکی از میراث ایرانی مشهور و ثبت شده در جهان است. این ارگ در نزدیکی یکی از مهم ترین جاده‌های تجاری کشور یعنی جاده ابریشم واقع شده است. این ارگ از مهم ترین سازه های خشتی قدیمی کشور است که یک زمین لرزه را پشت سر گذاشته و هنوز سرپاست. اگر می خواهید راجع به این این ارگ بزرگ بیشتر بدانید، در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.

تاریخچه ارگ بم 

ناریخ دقیقی از ساخت و پیشینه بناهای ارگ بم در دست نیست. با این حال، طبق منابع تاریخی و متون باستانی، می ‌توان اولین سکونت انسان در این منطقه را به ساخت قلعه‌ای توسط هخامنشیان، در حدود سال‌های ۵۷۹ –۳۲۳ قبل از میلاد نسبت داد. برخی از ویژگی‌های ارگ، از جمله اینکه بر روی سکوی ترکیبی از بالای تپه طبیعی و تراس دست‌ساز قرار گرفته است، توسط باستان‌شناسان با مدل هخامنشی تخت جمشید مقایسه و تشبیه شده‌است.

در زمان حکومت اشکانیان، قلعه ساخته شده توسط هخامنشیان گسترش یافته و به ارگ بم تبدیل شد. این قلعه بعدها به تصرف اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانیان درآمد. استحکامات و دیوارهای جدید این قلعه در سالهای ۲۲۴ تا ۶۳۷ میلادی ساخته شده‌اند.در سال ۶۴۵ میلادی اعراب منطقه کرمان را تصرف کردند که در جریان این تصرف این ارگ کمی آسیب دید. 

 در سال ۶۵۶ میلادی گروهی از مسلمانان، که آنها را خوارج می‌نامیدند، از علی بن ابی‌طالب شکست خورده، و به کرمان و بم گریختند و در ارگ بم سکونت گزیدند. در سال ۸۶۹ میلادی یعقوب بن لیث صفار که با عباسیان می‌جنگید خوارج را شکست داد و ارگ بم را به تصرف خود درآورد و کمی بعد این ارگ را به مقر اصلی خود تبدیل کرد. نام بم برای نخستین بار توسط نویسندگان اسلامی قرن دهم میلادی ذکر شده‌است و به گفته آنان، بم در آن زمان بازاری بوده و توسط یک منطقه کشاورزی وسیع احاطه شده بوده‌است. 

پس از آنکه چنگیزخان مغول به ایران حمله کرد، بم و منطقه کرمان به خاندان قره‌ختائیان واگذار شد و آنها در سال‌های ۱۲۴۰ تا ۱۳۶۳ میلادی بر منطقه حکومت کردند. در دوران حکومت صفویه، در سال‌های ۱۵۰۲ تا ۱۷۲۲ میلادی، ایران دوره ای از صلح و ثبات نسبی را پشت سر گذاشت و به تبع آن در این دوره ارگ بم و سایر نقاط کشور توسعه چشمگیری داشت. کاخ چهار فصل نیز در این دوره ساخته شد. در اواخر حکومت صفویه، بنیانگذار حکومت قاجار یعنی آقا محمد خان ارگ بم را به تسخیر و تصرف خود درآورد. او از این ارگ به عنوان نقطه استراتژیک برای دفع تهاجمات افغان‌ها و بلوچ‌ها استفاده کرد و آن را به ارگی نظامی تبدیل کرد.

در سال ۱۸۳۹ میلادی  آقاخان اول، امام فرقه اسماعیلیه نزاری علیه محمدشاه قاجار قیام کرده و به ارگ بم پناه برد تا اینکه شاهزاده فیروز میرزا که بعدها به حاکم الحکام شهرت یافت، او را دستگیر کرد. حضور نظامی در داخل دیوارهای ارگ بم افزایش یافت و به سبب آن، مردم را به تدریج در خارج از محدوده باروها ساکن کردند. فیروز میرزا در سال ۱۸۸۰ میلادی نوشته است که در آن زمان در محوطه ارگ فقط نیروهای نظامی ساکن بوده‌اند و پیشنهاد کرده که شهر قدیمی و متروکه‌ای که در پای ارگ قرار داشته تخریب شود و منطقه به باغ تبدیل شود. در سال  ۱۹۰۰ میلادی  ساخت شهر جدید بم آغاز شده و مردم تدریجا شهر بم قدیم را ترک کرده‌اند.

ارگ بم تا سال  ۱۹۳۲ میلادی به عنوان پادگان استفاده ‌شد اما دیگر از آن زمان، پادگان و شهر قدیمی متروکه شده‌اند. در سال ۱۹۵۳ میلادی، این منطقه به عنوان یک مکان تاریخی مهم ملی شناخته شده و نگهداری و مرمت آن آغاز شد. با این حال، بیشتر کارهای مرمت و بازسازی از سال ۱۹۷۳ به بعد انجام گردید. پس از انقلاب ایران در سال  ۱۳۵۷ خورشیدی، ارگ بم تحت مسئولیت سازمان میراث فرهنگی ایران (ICHO) قرار گرفت. این ارگ در سال ۱۳۷۲ به عنوان یکی از پروژه‌های شاخص سازمان میراث فرهنگی معرفی شد.

زلزله ۱۳۸۲ و تخریب ارگ بم

در اثر زمین لرزه بزرگی که در دی ماه سال ۱۳۸۲ در این شهر رخ داد و  تلفات بسیاری به مردم و شهر بم وارد کرد، ارگ بم هم بسیار آسیب دید و در لیست آثار تاریخی در خطر یونسکو قرار گرفت. اما مورد بازسازی قرار گرفت و به کمک کشورهای دیگر، پس از مدتی از لیست آثار در خطر بیرون آمد.

ارگ بم کجاست؟

ارگ بم در استان کرمان، شهر بم که در 195 کیلومتری شهر کرمان قرار دارد، و در شمال رودخانه‌ پشت‌رود و بر بالای صخره‌ای وسیع ساخته شده است؛ به‌طوری که شهر بم و دیوار معروف به شهر بست، در جنوب آن قرار داشته و از شرق با یخچال قدیمی و باغ‌های محله‌ باغ دروازه و بقایای مسجد حضرت رسول (ص)، از غرب با محله‌ مزار خواجه مراد و از جنوب با محله‌ حافظ آباد و پارک ارگ همسایه است. شما می‌توانید با استفاده از خودروی شخصی خود و به کمک لوکیشن زیر در گوگل مپ، خودتان را به این ارگ تاریخی برسانید.

لوکیشن در نشان

معماری ارگ بم

در زمان ساسانیان، شهرها از دو بخش تحت عنوان کهندژ و شارستان تشکیل می شدند؛ کهندژ قلعه‌ای بود که شامل کاخ یا ارگ حاکم بود که برج و بارو و خندق و دروازه داشت و شارستان، محل زندگی مردم معمولی و پیشه وران و صنعتگران و …بود. شهر بم و ربض آن که بخشی از شهر است که محل استقرار مسلمانان محسوب می‌شده‌است، در میان دو رودخانه قرار گرفته است که یکی از این  رودخانه ها پشترود (رودخانه‌ بم) نام داشته و امروزه به عنوان یکی از خیابان‌های میان‌شهری از آن استفاده می‌شود. ارگ بم نیز به عنوان کهندژ شهر، بر روی تپه ای صخره ای و وسیع و در جنوب رودخانه‌ پشترود  ساخته شده است.

ارگ بم به اندازه یک شهر کوچک وسعت داشته و شکل هندسی آن، مربع، مستطیل شکل است. این ارگ به اندازه 80 هزار متر مربع وسعت دارد. بخش های مختلف این ارگ با دیوارهایی تودرتو از هم جدا شده اند. دیوارهای این ارگ به اندازه 5 الی 6 متر بلندی و طولی برابر با 1815 متر مربع دارند.

بخش های مختلف ارگ بم 

ارگ تاریخی بم از قسمت های متعددی تشکیل شده که عبارتند از : خندق، دیوار حصار، برج و بارو، دروازه‌ها، مسجد، بازار، تکیه، آتشکده،کاروانسرا، مدرسه، حمام، زندان، زورخانه، محله های مسکونی با خانه های اعیان نشین یا عامه نشین که عبارتند از خانه های عمومی که متصل به هم ساخته شده و به یکدیگر راه دارند، بخش حاکم نشین شامل سربازخانه، اصطبل، آسیاب، خانه فرمانده قشون، بخش اقامت حاکم شامل خانه حاکم و عمارت چهارفصل که آن عمارتی سه طبقه بوده که به عنوان قصر حکومت از آن استفاده می‌شده‌است، برج دیده بانی و چاه آب که آب آشامیدنی ساکنان ارگ را تأمین می‌کرده است. 

ارگ بم از دو بخش اصلی علیا و سفلی تشکیل می‌شود. شکل هندسی قلعه بم به‌صورت مستطیلی با عرض ۲۰۰ و طول حدود ۳۰۰ متر است و  از دو بخش اصلی علیا و سفلی تشکیل می‌شود. ارگ اصلی و اطراف آن را برای امور حکومتی در نظر گرفته بودند که به آن بخش علیا می‌گفتند و بخش‌های دیگر را به‌عنوان مناطق رعیت‌نشین در نظر گرفته بودند که به آن بخش سفلی می‌گفتند. مصالح اصلی استفاده شده در ساخت این بنا خشت خام و گِل رُس است و به ندرت از سنگ، آجر و تنه خرما نیز در ساخت آن استفاده شده‌است.

بخش حکومتی در شمال ارگ قرار داشته و از بخش‌هایی نظیر دژ نظامی، خانه حاکم، حمام، عمارت چهار فصل، اصطبل، سربازخانه، چاه آب ، برج اصلی، بنای آسیاب بادی، دروازه و برج و بارو تشکیل شده‌است. حاکم‌نشین بعد از دروازه دوم ارگ بم جای گرفته است که بالای کوه و در سراشیبی قرار دارد. در این محل یک اصطبل وجود دارد که در محوطه آن چاه آب و آب‌انبار تعبیه شده است. پس از اصطبل خانه رئیس قشون و سربازخانه قرار دارد. 

بخش رعیت‌نشین با حصاری بلند از بخش حکومتی ارگ جدا شده و قسمت‌های مختلفی دارد که از آن جمله آنها می‌توان به بنای سر دروازه، ورودی اصلی شهر، مسیر ورودی به دژ و بازار، مدرسه (خانقاه)، میدان تکیه، مسجد جامع، مسجد پیامبر (ص)،زورخانه، ساباط، حمام، اصطبل، بنای میراخور و مناطق مسکونی و ساختمان‌های عمومی اشاره کرد.

جاهای دیدنی اطراف ارگ

در شهر بم و ر نزدیکی ارگ بم، و همچنین در شهرهای اطراف بم از جمله کرمان و جیرفت جاذبه‌های تاریخی جذاب و دیدنی‌وجود دارند که در صورت سفر به هر یک از این شهرها می‌توانید از این جاهای دیدنی بازدید کنید و از تماشای زیبایی‌های آنها لذت ببرید. از جمله جاهای دیدنی اطراف ارگ بم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• یخچالی بم
• کاروانسرای وکیل کرمان 
• کلاه فرنگی بم 
• موزه باستان شناسی ارگ بم
• باغ فتح آباد
• محوطه باستانی شهر قدیم جیرفت
• کاروانسرای گنجعلی خان

 نکات بازدید از ارگ

 ساعات بازدید از ارگ بم در شش ماه اول سال از 07:30 تا 19:00 و در شش ماه دوم سال از 07:30 تا 17:00 است. هزینه بازدید از این مجموعه 5000 تومان برای گردشگران ایرانی و 50000 تومان برای گردشگران خارجی است. بازدید از این ارگ به دلیل واقع شدن در کویر و تابش آفتاب، در بهار و پاییز در ساعات اولیه و یا پایانی روز مناسب‌تر است.

سخن آخر

ایران ما جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بسیار زیادی دارد و فقط بخش کوچکی از آنها در میان مردم شناخته شده است. با مطالعه درباره جاذبه های گردشگری ایران از جاهای دیدنی بسیار زیبا و جذاب آن آشنا شوید و برای سفرهای بعدیتان برنامه بریزید و از این جاذبه‌‌‌‌های دیدن کشور دیدن کنید. اگر تصمیم گرفتید که سفر بعدیتان به شهر بم و یا شهرهای نزدیک به آن از جمله کرمان و جیرفت باشد و با جاذبه‌های گردشگری ناشناخته آنها آشنا شوید، بازدید از ارگ بم را فراموش نکنید. از اینکه تا انتهای مقاله همراه گردشی تاپ بودید، بی‌نهایت سپاسگزاریم.

سوالات متداول