ارگ بهارستان

ارگ بهارستان یکی از ارزشمندترین بناهای تاریخی بیرجند است که آخرین نفس‌های خود را می‌کشد و نایی برای آن نمانده است. متاسفانه این ارگ نیز مانند بسیاری از بناهای تاریخی دیگر، از گزند عوامل طبیعی و آسیب‌های دیگر در امان نمانده و بخش‌های زیادی از آن تخریب شده است. با این حال، همچنان به عنوان یکی از بهترین جاهای دیدنی بیرجند شناخته می‌شود و بازدید از آن ارزش فوق‌العاده بالایی دارد.

ارگ بهارستان با نام باغ زرشکی نیز شناخته می‌شود و یکی از زیباترین باغ‌های ایرانی کشور است. این جاذبه در اسفند سال 1379 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در این مقاله با گردشی تاپ همراه باشید تا درباره تاریخچه و معماری این ارگ خارق‌العاده به شما توضیح دهیم و یک سفر کوتاه به داخل این یادگاری دوران افشاریه داشته باشیم.

ارگ بهارستان کجاست؟

این بنای تاریخی در نزدیکی خیابان شهید منتظری، در کوچه پست قدیم جا خوش کرده است. در واقع باید بگوییم که خیابان شهدا در سمت شرق، بلوار شهید مطهری در سمت غرب، خیابان طالقانی در جنوب و خیابان شهید منتظری در شمال باغ زرشکی قرار دارند. اگر تصمیم دارید که از اتوبوس‌ها برای رسیدن به این مکان استفاده کنید، پیشنهاد گردشی تاپ این است که در ایستگاه شهید مطهری پیاده شوید و ادامه مسیر که 700 متر است پیاده بروید.

اگر حوصله استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی را ندارید و می‌خواهید از ماشین خودتان برای رسیدن به ارگ بهارستان استفاده کنید، پیشنهاد می‌کنیم که از لوکیشن زیر جهت پیدا کردن بهترین و کوتاه‌ترین مسیر استفاده کنید.

لوکیشن در بلد

لوکیشن در نشان

تاریخچه ارگ بهارستان

بررسی‌ها نشان می‌دهند که این ارگ قدیمی در صفحه‌ای از تاریخ که افشاریان بر ایران حکومت می‌کردند ساخته شده است. این ارگ در آن زمان شکوه و عظمت خارق‌العاده‌ای داشت و نقش مهمی را در تامین امنیت مردم شهر ایفا می‌کرد؛ اما اکنون تنها ویرانه‌ای از آن باقی مانده است. گفته می‌شود که این ارگ مدتی توسط لطفعلی‌خان زند به عنوان پناهگاه مورد استفاده قرار گرفته و چند سالی نیز متعلق به امیر علم خان بوده است.

متاسفانه هیچ اقدام جدی برای مرمت و بازسازی ارگ بهارستان انجام نشده و روز به روز بخش‌های بیشتری از این بنای گران‌بها تخریب می‌شود. امیدواریم که در آینده‌ای نزدیک مرمت این سازه انجام شود و به روزهای اوج خود برگردد.

معماری ارگ بهارستان

ساختمان اصلی این مجموعه طراحی هشت‌ضلعی به خودش گرفته و دارای دو طبقه است. برای تزئین نمای بیرونی آن از هنر آجرکاری به شیوه رگ‌چین استفاده شده که طرح لوزی روی آن‌ها حک شده است. این نوع از آجرکاری مربوط به معماری دوران زندیه است و همین موضوع سبب شده تا عمارت ارگ بهارستان شباهت زیادی به ارگ کریم‌خان زند در شیراز داشته باشد.

طبقه اول این عمارت چندین اتاق و حجره را در خودش جا داده و در گذشته توسط ماموران حکومتی و سربازان مورد استفاده قرار می‌گرفت. در طبقه دوم مکان‌هایی برای روشن کردن مشعل، تیرکش‌هایی برای دیده‌بانی و راهروهایی برای دسترسی به سایر بخش‌ها قرار گرفته‌اند که دیدن آن‌ها خالی از لطف نیست.

بخش دیگری به نام فضای شاه‌نشین یا اتاق شاه‌نشین وجود دارد که در بالاترین طبقه ارگ بهارستان جا خوش کرده است. این بخش با هنر گچ‌بری و آیینه‌کاری مزین شده و معماری قابل توجهی دارد. اتاق شاه‌نشین با پلان شش‌ضلعی خود و نورگیرهای متنوعی که دارد، مشرف به باغ‌ها و عنابستان‌های اطراف است.

بخش دیگری در این قلعه وجود دارد که به‌نظر می‌رسد در گذشته کاربرد نظامی داشته است. در این بخش یک برج دیده‌بانی و حصار قرار دارد که همه آن‌ها از خشت و گل ساخته شده‌اند. متاسفانه این بخش آسیب زیادی دیده و پلان و معماری آن چندان مشخص نیست؛ اما وجود برج دیده‌بانی در آن کاربرد نظامی را تایید کرده است.

قسمت دیگری از ارگ بهارستان به مدرسه نسوان اختصاص دارد. این مدرسه دخترانه که ساخت آن به دوران قاجار برمی‌گردد، جزو اولین مدارس دخترانه کشور است که علوم جدید در آن تدریس می‌شد. خوشبختانه این بخش آسیب جدی ندیده و پلان و معماری آن به‌خوبی قابل مشاهده است. پیشنهاد می‌کنیم که بازدید از مدرسه دخترانه نسوان و صحن بزرگ 1200 متر مربعی آن را از دست ندهید.

نکات تکمیلی

• ارگ بهارستان جزو آن دسته از بناهای تاریخی است که برای دیدن آن نیازی به تهیه بلیط ندارید.
• بازدید از تمام بخش‌های این مجموعه 1 الی 2 ساعت زمان می‌برد و پیشنهاد می‌کنیم که با یک برنامه‌ریزی درست از تمام قسمت‌های آن دیدن کنید.
• متاسفانه تا امروز هیچ اقدامی از سوی سازمان‌های مربوطه برای مرمت و بازسازی این بنای تاریخی انجام نشده و این امر سبب شده تا ارگ بهارستان یا همان باغ زرشکی در وضعیت خوبی قرار نداشته باشد. اگر در سال‌های آینده توجهی به این مسئله نشود، ارگ به صورت کامل از بین خواهد رفت و بیرجند یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی خود را از دست می‌دهد.
• این مجموعه به‌اندازه کافی توسط عوامل طبیعی و دیگر مسائل تخریب شده است؛ خواهشمندیم که با وارد کردن آسیب به بخش‌های مختلف آن وضعیت را بدتر از چیزی که هست نکنید.
• اواسط فصل بهار تا اواخر تابستان می‌تواند بهترین زمان برای دیدن این ارگ تاریخی باشد.

جاذبه های اطراف ارگ بهارستان

همانطور که گفتیم بازدید از بخش‌های مختلف این مجموعه، بین 1 الی 2 ساعت زمان می‌برد و پس از آن این سوال مطرح می‌شود که مقصد بعدی کجاست؟ موارد پایین می‌توانند بهترین و نزدیک‌ترین مقاصد گردشگری به باغ زرشکی باشند که می‌توانید برای دیدن آن‌ها برنامه‌ریزی کنید.

• مدرسه شوکتیه (فاصله: 750 متر)
• موزه تاریخ طبیعی (فاصله: 690 متر)
• موزه میراث پهلوانی (فاصله: 852 متر)
• ارگ کلاه فرنگی (در فاصله 603 متری)
• روستای گازار (با ارگ بهارستان 78.1 کیلومتر فاصله دارد.)

کلام آخر

ارگ بهارستان یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های تاریخی بیرجند است که قدمت آن به دوران افشاریه برمی‌گردد. اگرچه بخش‌های زیادی از آن تخریب شده؛ اما دیدن ویرانه‌های آن هم زیبایی‌های خاص خودش را دارد. سالانه هزاران گردشگر برای دیدن بخش‌های مختلف باغ زرشکی به بیرجند سفر می‌کنند و پیشنهاد گردشی تاپ این است که اگر از آن دیدن نکرده‌اید، شما هم به این گردشگران بپیوندید.

سوالات متداول