حرم امام رضا (ع)

هشتمین امام شیعیان، علی بن موسی الرضا (ع) در شهر مشهد چشم از جهان فرو بسته و در همین شهر نیز به خاک سپرده شده‌است. حرم امام رضا (ع) یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی مشهد بوده که به واسطه خود، سالانه میلیون‌ها نفر را از داخل و خارج از کشور به سوی خود می‌کشاند. این حرم زیبا در طول سالیان دراز تغییراتی را به خود دیده است که ما قصد داریم در ادامه مقاله به طور کامل در مورد آن و معماری و تزئینات این آرامگاه مقدس برایتان توضیح دهیم. پس پیشنهاد می‌کنیم ادامه مقاله را به هیچ‌وجه از دست ندهید.

تاریخچه حرم امام رضا (ع)

در طول زمان، حرم امام رضا (ع) شاهد فراز و نشیب‌های زیادی بوده است. متاسفانه اطلاعات دقیقی از تاریخ شهادت و تاریخچه آرامگاه وی در دسترس نیست، اما مهم‌ترین اسناد و کتیبه‌ها از زمان سامانیان در اختیارمان است. پس از به شهادت رسیدن امام رضا، ایشان را در باغ حمید بن قحبطه دفن کردند که امروزه آن باغ سرسبز به این حرم بزرگ و وسیع تبدیل شده‌است. حرم امام رضا (ع) به واسطه ارزش تاریخی و معماری بی‌نظیر خود در تاریخ 15 دی‌ماه سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در ادامه به تغییر و تحولات این حرم مقدس در دوران‌های مختلف می‌پردازیم.

حرم امام رضا (ع) در طول زمان

از همان دوران سامانیان تا به امروز همواره حرم امام رضا (ع) مورد توجه مسلمانان و شیعیان جهان قرار می‌گرفت. در زمان دیلمیان، با ورود اسلام به ایران، عضدالدوله دیلمی دستور مرمت آرامگاه و افزودن تزئینات به آن را داده و همچنین قلعه‌ای مستحکم به دور آن بنا نمود تا از آن محافظت کند.

متاسفانه پس از دیلمیان، در قرن چهارم هجری با روی کار آمدن حکومت غزنوی حرم امام رضا به دستور سبکتکین غزنوی تخریب و زیارت از آن ممنوع اعلام شد؛ اما محمود غزنوی پسر سبکتکین آرامگاه را مجدد بنا نمود و به مردم اجازه زیارت را می‌داد. بار دیگر در قرن پنجم هجری توسط فاتحان ترک تخریب و در قرن ششم بازسازی شد. در عصر سلجوقیان، حرم امام رضا تغییرات زیادی را به خود دید. به دستور پادشاهان سلجوقی تعمیرات زیادی در اینا بنا صورت گرفته و کاشی‌کاری‌های بسیار نفیسی که امروزه نیز در گنبدخانه حرم قابل رویت است، به آن اضافه گردید.

پس از آن، شرف‌الدین ابوطاهر ضمن مرمت بنا، دستور گنبدی را بر روی بقعه امام رضا داد. در همین دوران بود که اولین سنگ قبر امام رضا از جنس سنگ مرمر بر روی مزار ایشان قرار داده شد. در زمان خوارزمشاهیان بازسازی زیادی در حرم صورت گرفت و دو محراب با تزیین کاشی درون حرم قرار داده ‌شد که امروزه می‌توانید آن را در موزه ببینید. همچنین علاوه بر محراب، درِ جنوبی گنبدخانه از جنس طلا متعلق به همین دوران است.

با حمله مغول‌ها به شهر طوس، آن‌ها با غارت و به قتل رساندن مردم طوس به مشهد رسیده و خسارت‌های زیادی را به مردم و حرم امام رضا (ع) وارد نموند. پس از آن با روی‌ کار آمدن حکومت ایلخانیان، عملیات مرمت و بازسازی حرم آغاز شده به کمک کاشی‌کاری‌ها و نقره‌کاری‌ها بر روی ضریح حضرت، دیگر آثاری از تخریب مغول‌ها دیده نمی‌شد. همچنین دو کتیبه به جا مانده از این دوران را می‌توانید در ضلع شمالی گنبدخانه ببینید. علاوه بر بازسازی حرم، گنبد، چند بنای متصل به ضلع شمالی حرم و ساخت یک مدرسه در نزدیکی حرم، متعلق به این دوران است.

با شروع حکومت شاهرخ تیموری، وی بناهای زیادی که مهم‌ترین آن‌ها مسجد گوهرشاد بود را در اطراف حرم بنا نمود. علاوه بر مسجد، رواق دارالحفاظ، دارالسیاده، ایوان طلا، صحن عتیق و ساخت سه مدرسه در ضلع غربی دارالسیاده متعلق به همین دوران است. در عصر صفویان نیز همانند دیگر عصرها تعمیراتی در حرم امام رضا (ع) صورت گرفت که از جمله آن می‌توانیم به نصب نخستین ضریح حرم، طلاکاری گلدسته‌ها و مرمت گنبد طلایی اشاره کرد. متاسفانه در این دوران شهر مشهد مورد هجوم ازبکان قرار گرفت و مردم که به حرم پناه برده بودند، در این حملات کشته شدند.

پس از حملات ازبکان، شاه عباس صفوی دستور مرمت داده و صحن عتیق را در همین دوران به اتمام رساند و علاوه بر آن رواق‌های گنبد حاتم‌خانی، شیخ بهاءالدین، دارالفیض، توحیدخانه و رواق گنبد الله وردی‌خان در نزدیکی حرم امام رضا (ع) بنا شد. پس از آن در زمان شاه سلیمان، در پی زلزله سال 1042 مشهد، آسیب کمی به حرم وارد شد که ایشان دستور مرمت گنبد و کتیبه‌های حرم را داد.

با روی کار آمدن افشاریه و سلطنت نادرشاه افشار، صحن تیموری و صحن عباسی حرم طلاکاری، و دیوارهای حرم رنگ‌آمیزی شد. همچنین نادرشاه دستور دارد که یک سنگ مرمر از هرات به مشهد بیاورند و به همراه گنبد حرم طلاکاری شود و سنگ مزار جدید امام رضا نصب شود. پس از گذشت سال‌ها در سال 1148 حاکم شهر مشهد که از عهده پرداخت حقوق کارمندان سپاه خود درمانده بود دستور داد طلاهای حرم را در آورده و آن‌ها را بفروشند و مخارج سپاه را پرداخت کنند. در همان زمان میرزا مهدی مجتهد در این خصوص اعتراض‌هایی کرد که سبب کشته شدن وی شد.

در زمان قاجار به دستور پادشاهان قاجاری، تغییرات عمده‌ای در حرم امام رضا (ع) صورت گرفت که از جمله آن می‌توان به احداث سومین ضریح حرم، ساخت صحنی جدید به نام صحن آزادی، طلاکاری ایوان غربی حرم، کشیدن نقاشی‌های نفیس، آیینه‌کاری و کاشی‌کاری در حرم و طلاکاری سقف مقرنس ایوان ناصری اشاره کرد. متاسفانه پس از آن در زمان وقوع انقلاب مشروطه و حمله روسیه به ایران، حرم امام رضا (ع) گلوله باران شد و تخریب‌های زیادی را به خود دید که با کمک خیرین و نیکوکاران شهر مشهد از جمله حسین میرزا نیرالدوله مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

در زمان پهلوی ساختمان موزه، تالار تشریفات و کتابخانه به حرم اضافه شد. علاوه بر آن طلاکاری مجدد حرم، مرمت سقف‌های حرم و مرمت کاشی‌کاری‌ها و انتقال محراب قدیمی مسجد به موزه از جمله کارهایی بود که در این دوران صورت گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی طرح توسعه حرم اجرا شد و علاوه بر بازسازی حرم، طلاکاری مجدد گنبد حرم، ساخت چندین صحن و ایوان جدید، ساخت سقاخانه، ساخت دو گلدسته و نصب آن در پشت درب‌های ضلع شمالی و جنوبی، ایجاد کتابخانه جدید، ساخت دانشگاه علوم رضوی و غیره از جمله اقداماتی بود که در این دوران انجام شد.

حرم امام رضا (ع) کجاست؟

حرم امام رضا (ع) در خیابان شیرازی مشهد و در بن بست شیخ طوسی نیز واقع شده‌است. البته این تنها آدرسی نیست که از حرم امام رضا می‌توانیم داشته باشیم، خوشبختانه با کار خوب شهرداری این شهر مسیرهای بسیار زیادی برای دسترسی به حرم قرار داده شده تا مسافران به راحتی خودشان را به آن برسانند. تردد به کمک خودروی شخصی در نزدیکی حرم به دلیل ترافیک بالا کمی سخت است. پیشنهاد می‌کنیم ماشین خود را در هتل بگذارید و از وسیله نقلیه عمومی نظیر مترو، اتوبوس و تاکسی استفاده کنید تا به راحتی شما را به حرم برساند.

یکی از بهترین گزینه‌‌ها برای دسترسی آسان به حرم متروی شهر مشهد است. شما در هر جای شهر که باشید با پیاده شده در یکی از ایستگاه‌های بسیج، شهدا، شهید مفتح و هفده شهریور به حرم امام رضا خواهید رسید. دومین گزینه پیشنهادی اتوبوس‌های شهری است. شما به راحتی می‌توانید در ایستگاه بسیج پیاده شوید و از آن‌جا حرم مطهر را خواهید دید. حال ما در قسمت زیر لوکیشن این مکان زیارتی را برایتان قرار داده‌ایم تا به راحتی در هرجای شهر که هستید بتوانید خودتان را به حرم امام رضا (ع) برسانید.

لوکیشن در نشان

معماری حرم امام رضا (ع)

حرم امام رضا (ع) یکی از بزرگترین مقاصد مسلمانان جهان بوده و از لحاظ معماری بسیار منحصربه‌فرد و چشم‌نواز است. معماری حرم در ابتدا بدین شکل نبوده و در طی سال‌ها و دوران‌های مختلف تکمیل شده‌است. جالب است بدانید اولین سنگ مزار امام رضا که از جنس سنگ مرمر بوده و بر روی آن به خط کوفی تاریخ تولد و شهادت ایشان درج شده، امروزه در موزه حرم نگهداری می‌شود. سبک معماری به کارگرفته شده در ساخت حرم، معماری ایرانی – اسلامی بوده و در جای جای این مکان می‌توانید عناصری از این نوع معماری را ببینید.

در این مکان جذاب و دیدنی می‌توانیم شاهکاری از تزئینات آیینه‌کاری، سنگ‌کاری، طلاکاری، معرق‌کاری، گچ‌بری، کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری را از نزدیک ببینیم. حرم مطهر امام رضا بیش از 10 صحن، 24 رواق و 12 گلدسته و مناره داشته که هرکدام از این‌ها در زمان‌های مختلفی نیز بنا شده‌اند. همچنین در قسمت‌های مختلف حرم امام رضا (ع) می‌توانیم شاهد کتیبه‌های به جا مانده از قدیم باشیم که البته باید بگوییم کتیبه‌هایی با قدمت بیشتر را می‌توانید در موزه حرم پیدا کنید.

جاهای دیدنی اطراف حرم امام رضا (ع)

شهر مشهد سالانه بیش از 30 میلیون گردشگر را به خود می‌بینید که هدف اصلی این گردشگران زیارت حرم امام رضا (ع) است. جاذبه‌های گردشگری مشهد آنقدر زیاد است که باید چندین روز را در این شهر اقامت کنید تا بتوانید همگی آنان را از نزدیک ببینید. در ادامه لیستی از بهترین جاهای دیدنی این شهر را برایتان قرار داده‌ایم تا پس از زیارت به آنجا رفته و سفری بسیار به‌یادماندنی را برای خود و خانواده‌تان رقم بزنید.

• مسجد گوهرشاد (با فاصله  کیلومتر از امام رضا (ع))
• موزه بزرگ خراسان (فاصله: 9.6 کیلومتر)
• سرزمین موج های آبی (در فاصله 15 کیلومتر از حرم)
• بازار رضا (فاصله تا حرم: 2.7 کیلومتر)
• پارک مینیاتوری مشهد (با فاصله 20 کیلومتر حرم امام رضا (ع))

نکات بازدید از حرم امام رضا (ع)

• بازدید از حرم امام رضا (ع) برای تمامی گردشگران رایگان بوده و نیاز به پرداخت هزینه ندارد.
• حرم امام رضا (ع) به طور شبانه روز میزبان گردشگران بوده و شما می‌توانید در هر ساعت از روز و یا شب که خواستید به بازدید و زیارت بپردازید. بازدید از تمامی بخش‌های حرم 4 الی 5 ساعت از زمان شما را به خود اختصاص می‌دهد.
• حرم امام رضا (ع) در تمامی طول سال جذابیت‌های خاص خود را دارد. هنگام بازدید از این مکان شاید کسی به آب‌وهوا توجهی نکند و بیشتر مردم می‌خواهند بدانند که در کدام فصل از سال حرم خلوت‌تر است. باید بگوییم فصل زمستان نسبت به سایر فصل‌های دیگر، حرم خلوت‎تر بوده و با خیال راحت می‌توانید به زیارت و بازدید از آن بپردازید.
• عکاسی از تمامی بخش‌های حرم بلامانع است و شما می‌توانید به راحتی از حرم، صحن‌ها، ضریح و سایر بخش‌ها عکاسی کنید.
• در نزدیکی حرم امام رضا (ع) بازار و مراکز خرید زیادی وجود دارد که می‌توانید سوغات مشهد را تهیه کنید و به عنوان هدیه به دوستان و آشنایان خود بدهید.

کلام آخر

شهر مشهد از دیرباز تا به امروز یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران محسوب می‌شده و جهانگردان زیادی در گذشته از این شهر دیدن کرده‌اند. حرم امام رضا (ع) یکی از مهم‌ترین دلایل شهرت این شهر در ایران و جهان بوده که سالانه مسلمانان زیادی را به خود جذب می‌کند. در این مقاله از گردشی تاپ سعی کردیم توضیحات کاملی از آرامگاه امام هشتم شیعیان را در اختیارتان قرار دهیم. امیدواریم در فرصتی نزدیک بتوانید از آن دیدن کنید. همچنین شما می‌توانید تجربه بازدید خود از حرم مطهر را با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول