ماجرای نفرین در کتیبه ها چیست و کتیبه های نفرین شده کدامند؟
بررسیها نشان میدهند که نفرین و طلب شر در تمام ادوار تاریخی وجود داشته و محدود به موقعیت جغرافیایی و زمان خاصی نمیشود. وجود نفرین در کتیبه ها و کتابهای تاریخی، این ادعا را به خوبی اثبات میکند. در ادامه به بررسی ریشه نفرین از زبان عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری میپردازیم و در پایان کتیبههای نفرینشده را معرفی خواهیم کرد. پس همراه گردشی تاپ باشید.
مرتضی رضوانفر درباره ریشه نفرین چنین میگوید:
ظاهرا لعنت و نفرین همیشه در طول تاریخ ابزاری موثر برای تمکین و تبعیت بوده است و مردم همیشه به آن معتقد بودهاند. در واقع از زمانی که مردم به دعا اعتقاد پیدا کردهاند، نفرین هم رایج شده است. نفرین به عنوان تضمینی اعتقادی است که غالبا به صورت جمله شرطی برای انجام فرمان، پیماننامه، حفظ کتیبه، حفظ نام پادشاه، تخریب و غصب نکردن و یا نقض رفتار اخلاقی یا برای دشمنی استفاده شده است.
وی ادامه داد:
دعا و نفرین از یک ریشه هستند و نفرین یک دعای منفی است. هر دو استمداد از یک نیروی ماوراءالطبیعه برای انجام یک کار است. حالا ممکن است این کار در مسیر هدف صاحب کتیبه باشد پس طلب نیکی کند یا برخلاف خواسته او باشد که طلب شر میکند. حتی در فرهنگ لغات نیز برای معنی فارسی دعا، کلمه «آفرین» گفته میشود که با حذف حرف «آ» و اضافه کردن حرف «ن» میشود «نفرین».
او همچنین افزود:
بر اساس برخی اسناد تاریخی، انسان برای رفع موانع و مشکلاتش به نیروهای ماوراءالطبیعه یعنی بالاترین نیروها مانند خدا متوسل میشده و خدا را به عنوان ناظر و یا فاعل بر انجام نفرین قرار میداده؛ مثلا «نسل او زیر خورشید برچیده شود»، همچنین عباراتی چون «خدا یا خدایان او را لعنت کند». حتی معتقد بوده که وقتی نفرین بر کتیبهها را بالاترین قدرتها مثل پادشاهان و حاکمان مینوشتند، اثربخشی بیشتر داشته است.
رضوانفر یادآور شد:
مخاطب نفرینها در کتیبهها معمولا شخصی است که فاعل خطا است و در دورههایی هم این نفرین را خطاب به فرزندان، خانواده و یا قوم فرد خطاکار گسترش دادهاند. برخی نفرینها دنیوی بودهاند، مانند نفرین بر جان و سلامتی، مقطوعالنسل شدن و نابودی، در برخی موارد هم نفرین بر آخرت و زندگی پسین فرد است.
او اظهار کرد:
همانگونه که اشاره کردم ردپای نفرینها در بسیاری از نقاط جهان قابل مشاهده است چون همیشه ابزار موثری برای ترغیب یا پیشگیری بوده است. در ایران نیز از دوران ایلامی و هخامنشی نمونههایی از این نفرینها توسط کارشناسان قرائت شده است مانند آجرنوشتههای زیگورات چغازنبیل که به نابودکننده معبد میگوید: «باشد که نفرین خدایان بر وی قرار گیرد و باشد که زیر خورشید فرزندی نداشته باشد» یا در کتیبه داریوش در بیستون به نابودکننده کتیبه و پیکرهها میگوید: «اهورا مزدا ترا زننده باد و ترا دودمان مباد و آنچه کنی اهورا مزدا آن را براندازد».
وی خاطرنشان کرد:
نکته جالب این است که به گفته کارشناسان در دوره فارسی میانه، به جز کتابها و متون، نفرین در کتیبهها دیده نشده است، اما دوباره از دوره فارسی جدید، شاهد ذکر نفرین در کتیبهها هستیم.
نمونه های نفرین در کتیبه ها
او در پایان سخنان خود به برخی از نفرینهای نوشته شده روی کتیبههای ایرانی که در خارج از کشور قرار دارند اشاره کرد که در ادامه آنها را آوردهایم.
کتیبه مسجد در موزه بنگلادش
متن کتیبه: هرکه این مسجد تخریب کرد اگر مسلمان باشد حرام میخورد اگر هندو باشد گاو میخورد و هرکس که این عمارت را نگاه دارد جای بلندش.
کتیبه تخفیف مالیاتی شاه عباس در مسجد باکو
متن کتیبه: تغییرکنندهٔ تخفیف مذکور به لعنت الهی و نفرین حضرت رسالتپناهی گرفتار گردد.
کتیبه تعمیر مدرسه در شهر دربند روسیه
متن کتیبه: زین پس بکُند اگر کسی غصب، لعنت ز خدا بر او فراوان.
