وضعیت خانه تاریخی زینت الملک اصلا خوب نیست

یک فعال میراث فرهنگی از وضعیت بد خانه تاریخی زینت الملک در شیراز و احتمال ریزش سنگ ازاره دیوارهای این بنا خبر داد.

یک فعال میراث فرهنگی درباره وضعیت نگهداری خانه «زینت‌الملک» در شیراز گفت:

بیشتر سنگ اِزارۀ دیوارهای بنا تَرک برداشته و یا شکسته و در حال فرو ریختن است. گچ‌بری‌ها و آیینه‌کاری‌ها آسیب دیده و واگذاری بیشتر اتاق‌های این خانه با کاربری ناهمگون همچون بستنی‌فروشی و رستوران، چهرۀ ناخوشایندی را از این بنای قاجاری به نمایش گذاشته است.

سیاوش آریا با انتشار تصاویری از خانه زینت‌الملک اظهار کرد:

این خانه در خیابان لطفعلی خان زند بالاتر از درِ شیخ و در ضلع غربی باغ – موزۀ نارنجستان قوام جای دارد و از آنِ خاندان قوام‌المُلک بوده و به سبب سکونت بانو زینتُ‌المُلک یا زینت‌المُلوک قوامی که دختر قوام‌الملک چهارم (حبیب خان قوام‌الملک) و زنی نیک‌اَندیش و نیکوکار بوده، به «خانۀ زینت‌المُلک» نامدار شده است. این خانه با زیربنایی برابر با 2768 مترمربع و مساحتی برابر با 3290 مترمربع از بناهای برجای‌مانده از دورۀ قاجاریه است. ساخت این خانه در سال 1290 قمری از سوی علی محمدخان قوام‌الملک دوم آغاز شد و در سال 1302 قمری از سوی محمدرضا خان قوام‌الملک سوم به پایان رسید. خانه زینت‌الملک در تاریخ 1532 خورشیدی با شمارۀ 938 به ثبت ملی رسیده است.

این پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی با اشاره به تزئینات قاجاری این خانه، ‌گچ‌بری‌ها و آیینه‌کاری‌ها گفت:

با وجود همۀ زیبایی‌های این خانۀ تاریخی و ملی، وضعیت نگهداری و حفاظتی آن بسیار اَندوه‌بار است؛ بیشتر سنگ اِزارۀ دیوارهای بنا به‌ویژه در بخش زیرزمینی که به موزۀ مشاهیر فارس تبدیل شده، شکسته و یا وَرآمده و جدا شده و در حال فرو ریختن است و نیازمند فوری مرمت است. این در حالی است که اردیبهشت‌ماه امسال با ارسال عکس‌هایی از وضعیت خانه زینت الملک به مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس، رسیدگی در هماهنگی با مدیریت مربوطه را خواستار شده بودم.

او افزود:

خانۀ زینت‌الملک از سال 1373 خورشیدی در اختیار بنیاد فارس‌شناسی است و زیر نظر این نهاد اداره می‌شود و بنیاد فارس‌شناسی متولی بنا به شمار می‌آید و باید با هماهنگی میراث فرهنگی و زیر نظر کارشناسان این اداره، کارهای مرمتی را اَنجام دهد، ولی در اصل داستان و بی‌تفاوتی و نبود نظارت‌ها، فرق چندانی ایجاد نمی‌کند.

آریا درباره تخریب‌های قابل مشاهده در این بنا، گفت:‌

در تالار اصلی یا بخش شاه‌نشین بنا که شاهکار آینه‌کاری‌های دورۀ قاجاریه در شیراز است، بخشی از یک آینه‌کاری روی دیوار بنا شکسته و تَرک خورده است و با کشیدن پلاستیک روی آن با بدترین روش، کوشیده‌اَند که آن را به گمان خود حفظ کنند. افزون بر این، بخش‌هایی از گچ‌بری‌های بنا، سقف‌های چوبی اتاق‌ها، که با نقاشی‌های بسیار ویژه و زیبایی تزئین شده است، به سبب گذشت زمان، فرسودگی مصالح، عوامل محیطی و رسیدگی نکردن متولیان مربوطه، آسیب دیده و در حال فرو ریختن است و نیازمند مرمت‌های اصولی و فوری است.

او ادامه داد:

ترک در دیواره‌های خانه – موزۀ زینتُ‌المُلک قوامی بر اثر گذشت زمان و فرسودگی مصالح، بیداد می‌کند و در بخش ورودی کوچه‌ای که به این بنای ملی می‌رسد و از چندین سال گذشته وجود داشته، نمایان است. پایه ستون‌های گچی تاریخی بسیار فرسوده شده و آسیب دیده و نیازمند مرمت فوری و اَساسی است. در بیشتر اتاق‌های بنا، گچ‌بری‌ها، کاشی‌ها و سقف‌های چوبی تاریخی خانه – موزۀ زینتُ‌الملک بر اثر گذشت زمان و فرسودگی آسیب جدی دیده و به بحران نزدیک شده و باید هرچه زودتر مسؤولان کارهای مرمتی را در آن آغاز کنند.

این پژوهشگر میراث فرهنگی یادآور شد:

بر پایۀ قانون، بناهای تاریخی که در اِختیار دیگر نهادها و ارگان‌های دولتی است باید با بودجۀ همان نهاد و زیر نظر میراث فرهنگی و با اِرائۀ طرح و تصویب آن در شورای فنی میراث فرهنگی استان اِجرا شود. به سخنی روشن‌تر، هزینه‌های نگهداری و حفاظت و مرمت بناهای تاریخی همانند خانۀ زینتُ‌الملک بر دوش میراث فرهنگی نیست و متولی آن باید هزینه‌های نگهداری و حفاظت را پرداخت کند.

او همچنین گفت:

در بخش زیرزمینی خانۀ زینت‌الملک که بیش از یک دهه است به موزۀ مشاهیر فارس تبدیل شده و در آن تندیس‌های بسیار اَرزشمندی از نام‌آوران این سرزمین نگهداری می‌شود، راهنمایان و کارشناسان موزه‌داری اَفزون بر آگاهی‌رسانی به بازدیدکنندگان و گردشگران به حفاظت و نگهداری از تندیس‌ها سرگرم بوده و به گفته‌ای “سفیران فرهنگی” موزه به شمار می‌آمدند، اما در دو سه سال گذشته ظاهرا به دنبال تصمیم شخصی مدیریت مجموعه، از راهنمایان و کارشناسان موزه‌داری در بخش بلیت‌فروشی مجموعه بهره برده می‌شود و درون موزه خالی از کارشناس و راهنما است و دنباله داستان روشن است و رُخدادهای ناگواری که گریبانگیر این مجموعۀ تاریخی ـ فرهنگی خواهد شد.

این فعال میراث فرهنگی به واگذاری غیر اصولی بخش‌هایی از این خانه و کاربری‌های نادرست آن اشاره کرد و افزود:

واگذاری اتاق‌های بناهای تاریخی به بخش خصوصی و تبدیل آن‌ها به فروشگاه‌های مواد خوراکی مانند بستنی‌، مسقطی و شیرینی و رستوران و به‌ویژه عکاسی، روندی نادرست است و باید برچیده شود. همچنین گردشگری که بلیت ورودی را می‌خرد، حق دارد از همۀ بخش‌های ممکن مجموعۀ تاریخی بازدید کند تا به اَرزش بنا پِی برده و با هنر دورۀ قاجاریه آشنا شود، ولی با واگذاری اتاق‌های نفیس و یگانۀ خانه ـ موزۀ زینتُ‌الملک راه را برای بازدید گردشگران بسته‌ایم و آن‌ها را از حق طبیعی محروم کرده‌ایم.

آریا تاکید کرد:‌

دادن کاربری‌های غیر مرتبط و غیر فرهنگی به بناهای تاریخی، سبب خَدشه‌دار شدن‌ شان و منزلت آن‌ها خواهد شد و هویت بناها را زیر پرسش می‌برد. باید دانست هرگونه کاربری ناهمگون در بناهای تاریخی ممنوع است و در مواردی تخلف به شمار می‌آید.

لازم به ذکر است که خانه تاریخی زینت الملک یکی از جاذبه های گردشگری شیراز است که قدمت آن به دوره قاجاریه برمی‌گردد.