قبرستان تخت فولاد

قبرستان تخت فولاد، با پیشینه‌ای کهن و آثار تاریخی پرشمار، گنجینه‌ای بی‌همتاست که متأسفانه بخش زیادی از آن بر اثر بی‌توجهی یا توسعه شهری از میان رفته است. این آرامگاه تاریخی که جزو جاهای دیدنی اصفهان است، از قرون میانی اسلام تا دوران معاصر، همواره جایگاه شخصیت‌های برجسته‌ای بوده که ردپای آن‌ها در مسیر تحولات دینی، فلسفی و اجتماعی ایران باقی مانده است.

در ادامه مقاله همراه ما باشید تا شما را بیشتر با این جاذبه آشنا کنیم.

تاریخچه قبرستان تخت فولاد

قبرستان تخت فولاد اصفهان ریشه‌ای عمیق در تاریخ دارد، تا جایی که برخی منابع، از جمله روایت‌هایی درباره دفن پیامبرانی مانند یوشع نبی در تکیه لسان‌الارض، وجود این مکان را به دوران پیش از اسلام نسبت می‌دهند. گفته می‌شود که در دوره دیلمیان، یکی از سرداران با نام پولاد بازو در این محل اقامتگاهی کوچک ساخته بود و تخته‌سنگی نیز به عنوان سکوی تماشای کشتی‌ پهلوانان نصب کرده بود. با وجود شواهد پراکنده‌ای همچون برخی سنگ‌ قبرها از قرون پنجم تا هفتم هجری، اطلاعات دقیقی از این دوران در دست نیست.

از قرن هفتم هجری، تخت فولاد به عنوان یکی از مراکز عرفان و عبادت در اصفهان شناخته شد. بزرگان و عارفانی همچون بابا رکن‌الدین و بابا فولاد در این مکان حضور داشتند و به همین دلیل، این منطقه تبدیل به محلی برای ریاضت و خلوت‌گزینی دراویش شد. ساخت خانقاه‌هایی در همین دوران، چهره‌ای معنوی و صوفیانه به این منطقه داد. برخی از این عرفا با القاب «بابا» یا «عمو» شهرت داشتند و جایگاه خاصی در میان مردم یافتند.

در دوره صفوی، تخت فولاد دگرگون شد و از محفل درویشان به یک گورستان اختصاصی برای بزرگان حکومتی تبدیل شد. ساخت کاروانسرایی در کنار آن، جایگاه این محل را در مسیر کاروان‌های جنوبی اصفهان تثبیت کرد. در زمان شاه سلیمان صفوی، وسعت این قبرستان به اوج خود رسید و تا ۴۰۰ تکیه و خانقاه در آن وجود داشت. اما با روی کار آمدن شاه سلطان حسین، رویکرد حکومت نسبت به تصوف تغییر کرد و با فتوای ملا محمدباقر مجلسی، بسیاری از تکایا تخریب و اهل تصوف از شهر اخراج شدند.

در عصر قاجار، با وجود توجه برخی شاهان مانند فتحعلی‌شاه و ساخت بناهایی مانند تکیه مادرشاهزاده، روند تخریب تخت فولاد ادامه یافت، به‌ویژه در زمان حکومت ظل‌السلطان که بخش زیادی از بناهای صفوی عمداً ویران شدند. در دوران پهلوی، با ممنوع شدن دفن درون شهر، تخت فولاد تنها قبرستان فعال اصفهان باقی ماند. اما با توسعه شهر و افزایش جمعیت، این گورستان ظرفیت خود را از دست داد و به تدریج دفن اموات به آرامستان باغ رضوان منتقل شد.

امروزه قبرستان تخت فولاد با مساحتی در حدود ۷۵ هکتار، یکی از ارزشمندترین محوطه‌های تاریخی اصفهان به شمار می‌رود. این مکان نه‌تنها آرامگاه بسیاری از علما، هنرمندان و عارفان، از جمله جهانگیرخان قشقایی، بانو امین و حاج آقا رحیم ارباب است، بلکه بخشی از هویت تاریخی شهر را نیز در خود جای داده است.

وجه‌تسمیه این گورستان نیز محل بحث است؛ برخی آن را به تخته‌سنگ فولاد بازو نسبت می‌دهند و عده‌ای دیگر آن را برگرفته از نام عارفانی چون بابا فولاد می‌دانند. همچنین وجود مزار بابا رکن‌الدین دلیل شهرت دیگر آن با عنوان “مزار بابا رکن‌الدین” است.

قبرستان تخت فولاد کجاست؟

قبرستان تخت فولاد در شهر اصفهان و در خیابان فیض این شهر واقع شده است. تخت فولاد در بخش جنوبی شهر اصفهان و در نزدیکی زاینده‌رود قرار دارد. اگر قصد دارید با وسایل نقلیه عمومی به این مکان بروید، خط تندرو (BRT) خیابان سجاد یکی از بهترین گزینه‌هاست. کافی‌ست در ایستگاه BRT سجاد پیاده شوید و با یک پیاده‌روی کوتاه، خود را به یکی از ورودی‌های تخت فولاد برسانید.

برای مشاهده محل دقیق روی نقشه و برنامه‌ریزی بهتر سفر، پیشنهاد می‌شود از لوکیشن زیر در گوگل مپ استفاده کنید.

لوکیشن در بلد

معماری و ویژگی های قبرستان تخت فولاد

در قبرستان تخت فولاد اصفهان، نشانه‌هایی از شکوه معماری گذشته ایران را می‌توان مشاهده کرد، هرچند که بسیاری از این بناها طی سال‌های اخیر تخریب شده‌اند. در گذشته، مسجدها، آب‌انبارها، کاروان‌سراها و مصلاهایی در این محوطه وجود داشته‌اند که اغلب متعلق به دوره صفوی و قاجار بوده‌اند. به‌ویژه دو مصلی مشهور در بخش جنوب‌غربی تخت فولاد، یکی از آن‌ها در زمان قاجار بازسازی شده بود، اما هر دو در سال‌های اخیر از بین رفتند و به‌جای آن‌ها مصلی جدید اصفهان احداث شد.

از میان مساجد، تنها مسجد رکن‌الملک باقی مانده و دیگر مساجد معروف مانند مسجد تکیه خوانساری و مسجد تکیه آقا مجلس و همچنین تمامی آب‌انبارهای تاریخی مانند آب‌انبار تکیه کازرونی و بابا رکن‌الدین نیز ویران شده‌اند. قبرستان تخت فولاد تنها یک گورستان نیست، بلکه گنجینه‌ای هنری و تاریخی به‌شمار می‌رود.

آثار متنوعی از هنرهای معماری، گچ‌بری، کاشی‌کاری، خوش‌نویسی، حجاری، شعر، نقاشی و نگارگری در این مجموعه به چشم می‌خورد. بقعه‌ها و آرامگاه‌هایی چون بقعه آقا حسین خوانساری، تکیه میرفندرسکی و بابا رکن‌الدین با تزئینات چشم‌نواز کاشی‌کاری، فضایی روحانی و هنرمندانه را پدید آورده‌اند. همچنین سنگ‌نوشته‌های با خطوط زیبا از هنرمندان بزرگی چون میرعماد و محمدباقر اصفهانی بر روی قبور و کتیبه‌ها، جلوه‌ای خاص به این گورستان بخشیده‌اند.

نقاشی‌های چهره‌ برخی از بزرگان، نظیر تصویر شیخ بهایی و میرفندرسکی، که به هنرمندی سیدحسین در حجره‌های آرامگاه سران بختیاری نقش شده‌اند، از جمله آثار نادری هستند که تخت فولاد را به یک موزه هنری در فضای باز بدل کرده‌اند. سنگ‌تراشی‌های منحصر به فرد مانند سنگ مزار آقامحمد بیدآبادی و حسینقلی‌خان ایلخان بختیاری نیز نشانه‌ای از اوج هنر حجاری در دوره‌های گذشته‌اند.

جاذبه های دیدنی اطراف قبرستان

در اطراف قبرستان تخت فولاد اصفهان که یکی از تاریخی‌ترین و معنوی‌ترین مکان‌های شهر محسوب می‌شود، جاذبه‌های دیدنی فراوانی قرار دارند که هم از نظر فرهنگی و هم از نظر گردشگری ارزش بازدید دارند. در ادامه به تعدادی از مهم‌ترین این جاذبه‌ها اشاره می‌کنیم:

• پل خواجو
• مصلای بزرگ اصفهان
• سی و سه پل اصفهان
• بازار تاریخی اصفهان
• موزه صدف اصفهان

نکات بازدید از قبرستان تخت فولاد

• بهترین زمان بازدید، صبح‌ها و ساعات اولیه عصر به‌ویژه در بهار و پاییز است که هوا معتدل‌تر است.
• توجه داشته باشید عکاسی برای مقاصد شخصی آزاد است، اما برای تصویربرداری حرفه‌ای یا مستندسازی باید از اداره میراث فرهنگی یا اداره تخت فولاد مجوز دریافت شود.
• خواهشمندیم از دست زدن به سنگ قبرها، کاشی‌کاری‌ها یا حجاری‌های ظریف پرهیز کنید، زیرا بسیار قدیمی و آسیب‌پذیر هستند.

کلام آخر

قبرستان تخت فولاد، با آن همه آرامگاه‌ها، تکیه‌ها و هنرهای نهفته در دل سنگ‌ها، گواهی است بر هویت اصیل ایرانی و اسلامی. یاد آنانی که در این خاک خفته‌اند، همواره زنده است. باشد که با حفظ و احیای تخت فولاد، بتوانیم گذشته پرافتخار این سرزمین را برای نسل‌های آینده روایت کنیم و به اصالت خویش وفادار بمانیم. امیدواریم از خواندن این مقاله از گردشی تاپ لذت برده باشید.

سوالات متداول