آتشکده اسپاخو

آتشکده اسپاخو یکی از قدیمی‌ترین بناهای شهر بجنورد است که در میان کوهستان‌های خراسان شمالی، در روستایی به همین نام قرار گرفته است. معماری این آتشکده گویای این است که پیش از اسلام و در دوران ساسانیان ساخته شده و قدمت آن به 3000 سال قبل برمی‌گردد. معبد اسپاخو امروزه به عنوان یکی از خاص‌ترین جاهای دیدنی بجنورد شناخته می‌شود و در طول سال توسط گردشگران زیادی مورد بازدید قرار می‌گیرد.

در این مقاله می‌خواهیم سفر کوتاهی به قلب کوه‌های خراسان شمالی داشته باشیم و درباره تاریخچه و معماری این بنای سنگی به شما توضیح دهیم؛ پس در ادامه همراه گردشی تاپ باشید.

آشنایی با آتشکده اسپاخو

سال 1398 بود که برای اولین بار به روستای اسپاخو سفر کردم تا زیبایی‌های آن را از نزدیک ببینم. وقتی در حال قدم زدن در کوچه‌های قدیمی این روستا بودم، ناگهان نگاهم به یک بنای سنگی که روی تپه‌ای بلند جا خوش کرده بود قفل شد. این بنا همان آتشکده اسپاخو یا معبد اسپاخو است که گمانه‌زنی‌های زیادی درباره آن وجود دارد. این آتشکده از تمام نقاط روستا قابل رویت است و غیر ممکن است که در داخل روستا باشید و توجه شما به آن جلب نشود.

مردم محلی در ابتدا معتقد بودند که این بنای سنگی یک کلیسای تاریخی است که قدمت آن به هزاران سال قبل برمی‌گردد. دلیل این موضوع شباهت زیاد آتشکده اسپاخو به کلیساهای قدیمی ایران است. عده دیگری از مردم محلی معتقد بودند که این مکان در گذشته محلی برای پرورش اسب بوده و نام آن هم از واژه باستانی «اسپ» گرفته شده است. با این حال وقتی پای باستان‌شناسان به این مکان رسید، همه این فرضیه‌ها کنار رفت و حقیقت روشن شد.

با کشف تعدادی آتشدان و قبرستان خانوادگی توسط باستان‌شناسان، مشخص شد که این مکان یک آتشکده باستانی است. باستان‌شناسان همچنین معتقدند که معماری آتشکده اسپاخو شباهت زیادی به سبک معماری ساسانیان دارد و به همین خاطر تاریخ ساخت آن را به این دوره نسبت داده‌اند. هنوز مدرک کافی برای اثبات یا رد این ادعا بدست نیامده؛ اما اگر این فرضیه درست باشد، قدمت این آتشکده به 3000 سال قبل برمی‌گردد.

آتشکده اسپاخو کجاست؟

این بنای تاریخی در فاصله 103 کیلومتری از غرب بجنورد، در میان کوه‌های خراسان شمالی قرار گرفته و برای دیدن آن باید خود را به روستایی به همین نام برسانید. مسیر رسیدن به این روستا بسیار ساده است؛ کافیست وارد جاده بجنورد – گرگان شوید و این مسیر را تا رسیدن به جاده اسپاخو ادامه دهید. با رسیدن به این روستا، کوچه‌ای به نام کلیسا در نزدیکی مسجد قرار دارد که آتشکده اسپاخو در همین کوچه قرار گرفته است.

برای سهولت در مسیریابی و اطمینان خاطر از این‌که مسیر را اشتباه نمی‌روید، می‌توانید از لوکیشن پایین هم برای مسیریابی استفاده کنید.

لوکیشن در بلد

لوکیشن در نشان

معماری آتشکده اسپاخو

در ساخت معبد اسپاخو از مصالح متنوعی استفاده شده که مهم‌ترین آن سنگ‌های نتراشیده است. این سنگ‌ها بافت سخت و خشنی دارند که با دقت در نمای سازه کاملا این موضوع مشخص است. برای آن‌که مقاومت این آتشکده در برابر عوامل طبیعی بیشتر شود، مانند بسیاری از بناهای تاریخی آن دوران از ملات ساروج هم در ساخت بنا استفاده شده است. در برخی از بخش‌ها هم تیرک‌های چوبی به چشم می‌خورد که گفته می‌شود مربوط به درختان ارس است.

پلان آتشکده اسپاخو به صورت مستطیل است و یک گنبد زیبا هم روی آن دیده می‌شود. روی بدنه این بنای سنگی چندین حفره مربعی‌شکل به چشم می‌خورد که وظیفه آن‌ها کمک به تامین نور و تهویه هوای داخل است. در پشت این آتشکده چندین پایه‌ی مثلثی‌شکل دیده می‌شود که به‌نظر برای افزایش استحکام بنا ساخته شده‌اند. با نگاه کلی به نمای آتشکده تاریخی اسپاخو می‌توان متوجه معماری دوره ساسانی در بخش‌های مختلف شد؛ معماری که در برخی از منابع از آن با نام “پا فیلی” یاد شده است.

برای آن‌که بتوانید داخل آتشکده را ببینید، باید از ورودی که در قسمت شرقی بنا ساخته شده استفاده کنید؛ طراحی ورودی به صورت طاق نیم‌دایره‌ای است که دو پایه سنگی را شامل می‌شود. وقتی از دور به ورودی آتشکده اسپاخو نگاه کنید، متوجه شباهت آن با کلید خواهید شد؛ البته اندکی هم به گهواره شباهت دارد. با قدم گذاشتن به داخل این مکان متوجه می‌شوید که گنبد آن پوشیده نیست. عده‌ای معتقدند که این گنبد در گذر زمان تخریب شده و عده‌ی دیگری می‌گویند طراحی آن از اول به همین صورت بوده است.

داخل آتشکده اسپاخو یک تالار مربعی‌شکل دیده می‌شود که از شمال، جنوب و شرق دارای سه ورودی است. اگر به ضلع شرقی تالار نگاه کنید، متوجه یک اتاق کوچک و قدیمی نیز خواهید شد؛ اتاقی که سقف آن پوشش گنبدی دارد و بازدید از آن خالی از لطف نیست. در یک کلام باید بگویم که معماری معبد اسپاخو با این‌که ساده به‌نظر می‌رسد، ریزه‌کاری‌های زیادی دارد که هر کدام به اندازه توان خود در جذابیت کلی بنا تاثیرگذار هستند.

نکات تکمیلی

• بازدید از آتشکده اسپاخو کاملا رایگان است و همه‌روزه تا قبل از غروب آفتاب می‌توانید از آن دیدن کنید.
• قرارگیری این جاذبه در یک منطقه کوهستانی سبب شده تا اواسط بهار تا اواسط تابستان بهترین زمان برای دیدن آن باشد.
• بازدید از تمام بخش‌های این آتشکده تقریبا 1 ساعت زمان می‌برد.
• معبد اسپاخو یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بناهای تاریخی خراسان شمالی است که باید به نسل‌های بعدی هدیه کنیم. خواهشمندیم که از وارد کردن آسیب به بخش‌های مختلف این بنا و نوشتن یادگاری روی دیوارهای آن خودداری کنید.
• اگر در فصل پاییز یا زمستان قصد دارید از این جاذبه دیدن کنید، حتما لباس گرم همراه خودتان داشته باشید.
• پس از بازدید از آتشکده اسپاخو پیشنهاد می‌کنم که به روستا برگردید و از بخش‌های مختلف آن نیز دیدن کنید.

جاذبه های اطراف آتشکده اسپاخو

• قنات اسپاخو (فاصله: 600 متر)
• چشمه کال فره (فاصله: 1.4 کیلومتر)
• آبشار جوزک (در فاصله 36. کیلومتری)
• قبرستان باغلق (با فاصله 149 کیلومتر از آتشکده اسپاخو)
• منطقه حفاظت شده قرخود (فاصله: 82.8 کیلومتر)
• کوشک علی آباد (در فاصله 112 کیلومتری از معبد اسپاخو)

سخن پایانی

آتشکده اسپاخو بنایی 3000 ساله با معماری دوران ساسانیان است که در 103 کیلومتری شهر بجنورد قرار گرفته است. اگر به بازدید از بناهای تاریخی و ماجراجویی در معماری ایران باستان علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنم که بازدید از این مکان را از دست ندهید. امیدواریم که با مطالعه این مقاله از وب سایت گردشی تاپ پاسخ سوالات خود را درباره این آتشکده بدست آورده باشید.

سوالات متداول