کنیسه حییم تهران

در میان بافت شهری پایتخت، کنیسه حییم تهران یکی از ناشناخته‌ترین اما ارزشمندترین جاذبه‌های مذهبی – تاریخی است که گردشگران علاقه‌مند به میراث ادیان می‌توانند در آن با فرهنگ کلیمیان ایران آشنا شوند. این کلیسا که یکی از جاذبه های گردشگری تهران شناخته می‌شود، به عنوان نمادی از حضور پررنگ جامعه یهودی ایران در تاریخ معاصر، خودنمایی می‌کند.

در ادامه این مقاله، همراه ما باشید تا بیشتر با ساختار، تزئینات و فضای درونی این کنیسه آشنا شوید.

تاریخچه کنیسه حییم تهران

کنیسه حییم تهران از جمله نخستین نیایشگاه‌های یهودیان در تهران است که بیرون از محدوده سنتی سکونت یهودیان، یعنی محله عودلاجان، ساخته شد. تا پیش از احداث این کنیسه، بیشتر عبادتگاه‌های یهودیان در خیابان سیروس و در دل محله‌های قدیمی مانند عودلاجان قرار داشت. ساخت این کنیسه تحت تأثیر فضای باز سیاسی پس از انقلاب مشروطه صورت گرفت، زمانی که اقلیت‌های دینی از جمله کلیمیان امکان بیشتری برای مشارکت اجتماعی یافتند.

اسحق صدق و اسحق مرادف، دو بازرگان سرشناس کلیمی که از اروپا بازگشته بودند، با مشاهده شرایط مطلوب زندگی یهودیان در آنجا، تصمیم گرفتند فضایی مشابه را در تهران فراهم کنند. آن‌ها زمینی به مساحت هزار مترمربع در خیابان قزاقخانه (سی‌تیر امروزی) خریداری کردند و در سال ۱۲۹۲ خورشیدی بنای نهایی کنیسه حییم با طراحی معمار کلیمی، عزیز بنایان، تکمیل شد. از آن پس، این محل به کانونی برای اجتماع یهودیان تبدیل شد و ساخت خانه‌های کلیمی‌نشین در اطراف آن گسترش یافت.

در جریان جنگ جهانی دوم، گروهی از مهاجران لهستانی یهودی که از دست نازی‌ها گریخته بودند، به ایران پناه آوردند. بخشی از این مهاجران به طور موقت در زیرزمین بزرگ کنیسه حییم تهران ساکن شدند. بعدها، کنیسه‌ای جداگانه برای آن‌ها با عنوان “کنیسه دانیال” یا “کنیسه لهستانی‌ها” ساخته شد که به فرقه اشکنازی تعلق داشت. پس از پایان جنگ، این کنیسه نیز در اختیار جامعه یهودیان ایرانی قرار گرفت.

کنیسه حییم تهران کجاست؟

کنیسه حییم تهران در خیابان سی‌ تیر، نبش کوچه شهید حسن شاطری، کوچه سیمی، نزدیک به موزه آبگینه واقع شده است. برای دسترسی به کنیسه حییم تهران از طریق حمل‌ونقل عمومی، بهترین گزینه استفاده از مترو است. نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو به این مجموعه، ایستگاه‌های امام خمینی (ره) و حسن‌آباد هستند. از ایستگاه مترو حسن‌آباد، شما با حدود 15 دقیقه پیاده‌روی از خیابان حافظ به راحتی می‌توانید به کنیسه برسید.

همچنین، اگر از اتوبوس استفاده می‌کنید، خطوط اتوبوس‌رانی متعددی از خیابان‌های امام خمینی و جمهوری عبور می‌کنند که شما را به نزدیکی خیابان سی‌تیر می‌رسانند. همچنین لوکیشن زیر در گوگل مپ شما را در مسیریابی همراهی می‌کند.

لوکیشن در نشان

معماری کنیسه حییم تهران

معماری کنیسه حییم تهران با تأکید بر اصول درون‌گرایی و محورگرایی، ساختاری دارد که هم کاربردی و هم در خدمت مفاهیم مذهبی است. ورودی بنا، با هفت پله که به هشتی منتهی می‌شود، به‌عنوان گذر از فضای غیرمقدس به مکان مقدس، نمادین طراحی شده است. معماری این کنیسه بر پایه سادگی نمای بیرونی و تمرکز بر تزئینات در فضای داخلی استوار است.

درون بنا، همه‌ی عناصر حول محور میشکان – جایگاه نگهداری تورات مقدس– شکل گرفته‌اند که خود در راستای بیت‌المقدس قرار دارد. این محور شرقی-غربی، جهت‌گیری سنتی در طراحی کنیسه‌ها است. سقف بلند کنیسه با طرح هشت‌ضلعی مقرنس‌مانند، وام‌دار سبک معماری قاجاری است و با پنجره‌هایی در اضلاع مختلف، نور طبیعی را به درون می‌آورد. جایگاه بانوان در نیم‌طبقه شرقی قرار گرفته و از طریق پله‌هایی به آن دسترسی وجود دارد.

فضای مردانه یا همان سالن اصلی در ضلع غربی واقع شده و با صندلی‌هایی قدیمی پیرامون جایگاه میشکان تجهیز شده است. در این بخش، محراب و هخال با گچ‌بری‌ها، آیینه‌کاری و پرده مخمل زرشکی تزئین شده‌اند؛ پرده‌ای که هدیه‌ای از نماینده کلیمیان در مجلس بوده و بر آن دعایی به زبان عبری نگاشته شده است.

تزئینات داخلی کنیسه برخلاف کلیساها ساده ولی نمادین‌اند؛ نقوشی همچون خوشه انگور، ستاره داوود، هفت‌شمع و نقش‌های هندسی، گویای باورهای مذهبی یهودیان است. حیاط مجموعه با درختان کهن و حوضی در میان، حال‌وهوای خانه‌های اصیل ایرانی را تداعی می‌کند.

در زیرزمین کنیسه نیز فضاهایی همچون آب‌انبار و اتاق‌های پناه‌جویان دوران جنگ جهانی دوم وجود دارد که یادآور نقش این مکان در تاریخ اجتماعی کلیمیان ایران است. بازسازی‌های صورت‌گرفته در دهه‌های گذشته و ثبت آن در فهرست آثار ملی، اهمیت این بنا را در حافظه تاریخی تهران تثبیت کرده است.

مقصد بعدی کجاست؟

کنیسه حییم تهران، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز مذهبی یهودیان در ایران، در نزدیکی خود جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی متعددی را داراست که بازدید از آنها می‌تواند تجربه‌ای منحصر به فرد از تهران قدیم را برای گردشگران به ارمغان آورد. در ادامه برخی از جاذبه‌های اطراف کنیسه حییم معرفی می‌شوند:

• باغ فردوس
• کلیسای پروتستان پطرس
• سردر باغ ملی
• عمارت قزاقخانه
• پارک چیتگر

نکات بازدید از کنیسه حییم تهران

• بازدید از کنیسه حییم باید با احترام کامل به باورها و آداب مذهبی جامعه کلیمیان انجام شود. این مکان مقدس برای یهودیان است و رعایت اصول اخلاقی و مذهبی هنگام بازدید از آن بسیار مهم است.
• هنگام برگزاری مراسم دعا و نیایش، بازدید از کنیسه حییم ممنوع است. این زمان‌ها معمولاً شامل جشن‌ها و مناسبت‌های مذهبی خاص یهودیان می‌شود.
• ازدید از کنیسه حییم تهران تنها با هماهنگی قبلی با جامعه کلیمیان تهران امکان‌پذیر است. برای اطلاع از زمان‌های بازدید و دریافت مجوز لازم، بهتر است از طریق انجمن کلیمیان تهران اقدام کنید.
• هنگام ورود به کنیسه و حضور در فضای داخلی آن، باید سکوت و آرامش را حفظ کنید.
• بهترین فصل برای بازدید از کنیسه حییم و دیگر اماکن تاریخی و مذهبی تهران به طور کلی، فصل‌های بهار و پاییز هستند. این دو فصل از نظر شرایط جوی مناسب‌تر هستند و می‌توانند تجربه‌ای راحت‌تر و دلپذیرتر برای بازدیدکنندگان فراهم کنند.

سخن آخر

کنیسه حییم همچنان با همان سکوت باشکوهش، پناهگاه روح و محل تلاقی انسان و خداوند باقی مانده است. این بنا، ترکیبی از هندسه مذهبی، زیبایی‌شناسی سنتی و کارکرد معنوی است که می‌تواند الهام‌بخش نسل‌های آینده در طراحی مکان‌های مقدس باشد. از اینکه تا انتهای مقاله نگاه گرمتان را به گردشی تاپ سپردید، سپاسگزاریم.

سوالات متداول