سنگ نگاره فتحعلی شاه

سنگ نگاره فتحعلی شاه در چشمه علی، یکی از برجسته‌ترین آثار هنری دوره قاجار است که در شمال شهر ری واقع شده است. این اثر هنری که در اوایل قرن ۱۹ میلادی به دستور فتحعلی‌شاه بر روی صخره‌ای حکاکی شد، شاه و پسرانش را در یک چیدمان خانوادگی با جزئیاتی دقیق به تصویر کشیده است. این جاذبه یکی از جاذبه های گردشگری تهران محسوب می‌شود و همه ساله گردشگران زیادی را به سود خود جذب می‌کند. در ادامه همراه ما باشید تا شما را بیشتر با آن آشنا کنیم.

تاریخچه سنگ نگاره فتحعلی شاه

در شمال شهر ری و با حرکت به سمت پارک چشمه، بر فراز کوهی ۲۰ تا ۳۰ متری، نقش‌برجسته‌ای از فتحعلی‌شاه دیده می‌شود. در این نقش، شاه در حالی که روی تختی مشابه تخت طاووس نشسته، به‌همراه پسرانش که هرکدام در آن زمان حکمرانی بخشی از ایران را برعهده داشتند، دور هم جمع شده‌اند. این اثر تاریخی امروزه به عنوان یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر ری و تهران شناخته می‌شود.

سنگ‌نگاره فتحعلی‌شاه در ۹ فروردین ۱۳۷۸ با شماره ۲۲۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۱۳۸۸ نیز با نصب ۲۴ پروژکتور رنگی توسط شهرداری منطقه ۲۰، زیبایی بیشتری به این اثر افزوده شد. این رویداد به سال ۱۲۱۰ خورشیدی بازمی‌گردد، زمانی که جنگ‌های ایران و روس به پایان رسیده و بخش‌های شمالی کشور به بیگانگان واگذار شده بود. فتحعلی‌شاه، جانشین بنیان‌گذار سلسله قاجار، برای نشان دادن عظمت و قدرت خود تصمیم گرفت از روش حکاکی نقش‌برجسته‌های باستانی ایرانی استفاده کند.

پیش از سلطنت، فتحعلی‌شاه به عنوان حاکم فارس، با نقش‌برجسته‌های تاریخی تخت جمشید، نقش رستم و بیشاپور آشنا بود و از آن‌ها الهام گرفت. پس از رسیدن به قدرت، او توجه ویژه‌ای به هنرهای تجسمی، به‌ویژه نگارگری و سنگ‌نگاری داشت. از هشت نقش‌برجسته باقی‌مانده از دوره قاجار، هفت عدد به دوران او مربوط است.

در دوران پس از اسلام، خلق نقش‌هایی که امکان پرستش داشتند، ممنوع شده بود. با این حال، فتحعلی‌شاه با ابتکاری جسورانه تصمیم گرفت برای نخستین بار، تصویر خود و درباریان را به‌صورت نقش‌برجسته و در ابعاد بزرگ در معرض دید عموم قرار دهد.

چشمه علی، با تاریخچه‌ای هشت هزار ساله و قرار گرفتن در موقعیت مرکزی شهر ری، مکان مناسبی برای ایجاد چنین اثری بود. این مکان تاریخی می‌توانست توجه بسیاری را به خود جلب کند. فتحعلی‌شاه با گردهم آوردن حجارباشی، نقاش‌باشی و معمارباشی، دستور داد کوه را صاف کرده و این نقش‌برجسته عظیم را حکاکی کنند.

سنگ نگاره فتحعلی شاه کجاست؟

سنگ نگاره فتحعلی شاه در شهر ری و در نزدیکی چشمه علی بر روی تپه واقع شده‌است. بهترین چیز برای دسترسی به این جاذبه ماشین شخصی و یا مترو است. ایستگاه مترو شهر ری به راحتی شما را از تهران به این مکان می‌آورد. همچنین اگر قصد دارید با ماشین شخصی خودتان به بازدید از این سنگ نگاره بپردازید، لوکیشن زیر در گوگل مپ به شما در مسیریابی کمک می‌کند.

لوکیشن در بلد

نقوش سنگ نگاره فتحعلی شاه

در این سنگ‌نگاره، فتحعلی‌شاه در مرکز تصویر بر روی تختی قرار گرفته و ۱۶ تن از پسرانش گرد او جمع شده‌اند. هر یک از افراد حاضر در نقش‌برجسته به‌صورت مشخص معرفی شده‌اند. اسامی این افراد عبارت‌اند از: نواب اشرف والا نایب‌السلطنه، نواب حسن‌علی میرزا (والی تهران)، نواب محمدتقی میرزا، نواب والا محمدولی میرزا (والی خراسان)، نواب حسین‌علی میرزا، نواب محمدظهیر میرزا، نواب اماهوری میرزا، نواب اشرف والا (خسرو)، نواب شیخ‌علی میرزا، نواب حیدرقلی میرزا، نواب عبدالله میرزا، نواب اشرف والا بهمن میرزا، نواب کامران میرزا و نواب موچول میرزا.

در بخش دیگری از این نقش‌برجسته، فتحعلی‌شاه با نشان‌های فرمانروایی، از جمله سایه‌بانی بزرگ و یک باز شکاری، به تصویر کشیده شده است. این اثر هنری علاوه بر نمایش شاه و درباریان، شامل دو کتیبه است. کتیبه‌ اول، که در سال ۱۲۱۰ خورشیدی (۱۸۳۱ میلادی) نوشته شده، حاوی قصیده‌ای از عندلیب است. برخی از اشعار این کتیبه چنین است:

«بود خرم (فرهمند) پاک جان آدم و حوابه پیکر جان روحانی به طلعت خواجه (مصفا)…»

این کتیبه، که به ستایش فتحعلی‌شاه و جایگاه او اختصاص دارد، با جزئیات بیشتری به بیان قدرت و مقام او می‌پردازد.

کتیبه‌ دوم، که در سال ۱۲۱۱ خورشیدی (۱۸۳۲ میلادی) و یک سال پس از کتیبه‌ اول نگاشته شده است، شامل اشعاری از میرزا محمدتقی علی‌آبادی ملقب به «صاحب دیوان» است. این اشعار نیز مانند سنگ‌نگاره‌ تنگه واشی فیروزکوه، شاهنشاه فتحعلی‌شاه را در نقش یک پادشاه مقتدر توصیف می‌کند:

«چون مصور نقش شاهنشه تراز سنگ کرد / آفتاب ز آسمان بر دست بوس آهنگ کرد…»

این اشعار همچنین مشابه نقاشی‌های دیوارهای تالار نگارستان تهران است که فتحعلی‌شاه و پسرانش را به تصویر می‌کشد. از لحاظ تفسیر، سنگ‌نگاره فتحعلی‌شاه الگویی از هنر ساسانی، به‌ویژه نقش‌برجسته‌ بهرام دوم در سراب بهرام را بازتاب می‌دهد. در این اثر، پادشاه ساسانی و درباریانش در یک فضای آرام و محصور قرار دارند. نقش شاه بر تخت در این سنگ‌نگاره نیز، نمادی از قدرت، جاودانگی و تداوم سلطنت قاجار است و به‌وضوح استمرار و بقای سلطنت فتحعلی‌شاه را به نمایش می‌گذارد.

جاذبه های اطراف سنگ نگاره فتحعلی شاه

سنگ نگاره فتحعلی شاه در چشمه علی شهر ری، در یکی از تاریخی‌ترین مناطق ایران قرار گرفته و اطراف آن نیز جاذبه‌های دیدنی زیادی وجود دارد. برخی از مهم‌ترین جاذبه‌های اطراف عبارت‌اند از:

• برج میلاد
• باروی ری
• باغ گیاه شناسی تهران
• آرامگاه شاه عبدالعظیم حسنی
• عمارت مسعودیه

نکات بازدید از سنگ نگاره فتحعلی شاه

• بازدید از سنگ نگاره فتحعلی شاه برای تمامی گردشگران رایگان بوده و شما در تمامی ساعات روز می‌توانید از آن دیدن کنید.
• بهترین فصل برای بازدید از سنگ نگاره فتحعلی‌شاه در چشمه علی بهار و پاییز است.
• پس از غروب آفتاب، نورپردازی زیبای پروژکتورهای رنگی، جلوه خاصی به این سنگ‌نگاره می‌دهد و بازدید در شب نیز می‌تواند تجربه‌ای متفاوت باشد.
• برای رسیدن به سنگ‌نگاره ممکن است نیاز به کمی پیاده‌روی روی مسیرهای سنگفرش و گاهاً شیب‌دار داشته باشید، بنابراین استفاده از کفش مناسب پیاده‌روی پیشنهاد می‌شود.
• در نزدیکی پارک چشمه علی امکاناتی مانند نیمکت‌ها، سرویس بهداشتی و فروشگاه‌های کوچک برای تهیه آب و تنقلات وجود دارد.
• این اثر تاریخی جزو میراث ملی ایران ثبت شده است، بنابراین لمس یا تخریب اثر به هر شکل ممنوع است. همچنین رعایت نظم و احترام به محیط و دیگر بازدیدکنندگان ضروری است.
• عکاسی از این اثر هنری و محوطه مجاز است، پیشنهاد می‌کنیم هنگام عکاسی از نور روز استفاده کنید تا جزئیات سنگ‌نگاره به خوبی در تصاویر مشخص شود.

سخن آخر

سنگ نگاره فتحعلی شاه در چشمه علی، یک گنجینه تاریخی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و زیبایی‌های طبیعی اطرافش، به یک مقصد جذاب برای گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ تبدیل شده است. با بازدید از این سنگ‌نگاره، ما به گذشته‌ی پربار خود نگاهی می‌اندازیم و ارزش‌های هنری و تاریخی آن را درک می‌کنیم. امیدواریم در آینده‌ای نزدیک فرصتی فراهم شود تا بتوانید از این جاذبه زیبا دیدن کنید. از اینکه تا پایان همراه گردشی تاپ بودید، سپاسگزاریم.

سوالات متداول