تپه حصار دامغان

در دل کویر پهناور ایران، گویی زمینی از جنس تاریخ برآمده و رازهای هزاران ساله را در آغوش خود گرفته است. تپه حصار دامغان، نگین درخشان باستان‌شناسی ایران، با قدمتی که به هفت هزار سال می‌رسد، گویی دریچه‌ای به سوی اعماق تاریخ گشوده و ما را به سفری شگفت‌انگیز در گذر زمان دعوت می‌کند. این تپه یکی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی دامغان محسوب می‌شود و قدم به قدم که در این تپه باستانی قدم می‌زنیم، گویی زمزمه مردمانی از اعصار دور در گوشمان نجوا می‌شود. اگر می‌خواهید بیشتر با این جاذبه تاریخی آشنا شوید، تا پایان مقاله همراه ما باشید.

تاریخچه تپه حصار دامغان

تپه حصار دامغان، گوهری درخشان در تاریخ ایران، در جنوب شهر دامغان و در استان سمنان واقع شده است. این تپه باستانی که قدمتی حدود هفت هزار ساله دارد، گواه بر سکونت و تمدن در این منطقه از ایران در اعصار دور است. کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه حصار، دریچه‌ای به سوی گذشته گشوده و اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ، هنر، تجارت و صنعت مردمان آن دوران را به ارمغان آورده است.

حیات در تپه حصار از دوران مس و سنگ (4200 تا 3500 سال پیش از میلاد) آغاز شد. در این دوره، شواهدی از استقرار جوامع کشاورزی و دامداری به دست آمده است. با گذر زمان، این جوامع تکامل یافتند و در دوره مفرغ (3500 تا 1700 سال پیش از میلاد)، تپه حصار به بزرگ‌ترین مرکز جمعیتی شمال‌شرق ایران تبدیل شد. رونق صنعت فلزکاری، به ویژه تولید اشیاء مفرغی، از شاخصه‌های بارز این دوره است.

موقعیت استراتژیک تپه حصار دامغان در مسیر دالان ارتباطی تمدن‌های آسیای میانه، بین‌النهرین و عیلام، نقشی کلیدی در تبادلات فرهنگی و تجاری آن دوران ایفا می‌کرد. کشف لوح‌های گلی با خط میخی در تپه حصار، مهر تاییدی بر ارتباطات این شهر با مراکز مهم بین‌النهرین و عیلام است. تپه حصار در این دوره به عنوان مرکز مهم تجارت و دیپلماسی در منطقه شناخته می‌شد. در حدود 1700 سال پیش از میلاد، تپه حصار به طور ناگهانی متروک شد. باستان‌شناسان معتقدند که حمله اقوام جدید از سمت شمال شرق، دلیل اصلی این ویرانی بوده است. پس از این دوره، تپه حصار تا دوران ساسانی خالی از سکنه بود. در دوره ساسانی، قصری در این محل بنا شد که بقایای آن هنوز قابل مشاهده است.

این تپه باستانی که قدمتی حدود هفت هزار ساله دارد، گواه بر سکونت و تمدن در این منطقه از ایران در اعصار دور است. باستان‌شناسان تپه حصار را به سه دوره اصلی تقسیم کرده‌اند که در ادامه به شرح هر یک می‌پردازیم:

1. دوره مس و سنگ (4200 تا 3500 سال پیش از میلاد):

• در این دوره، شواهدی از استقرار جوامع کشاورزی و دامداری در تپه حصار به دست آمده است.
• مردم این دوره از ابزارهای سنگی برای شکار، کشاورزی و ساخت اشیاء استفاده می‌کردند.
• سفالینه‌های ساده و بدون لعاب از جمله آثار شاخص این دوره هستند.

2. دوره مفرغ (3500 تا 1700 سال پیش از میلاد):

• این دوره از رونق صنعت فلزکاری، به ویژه تولید اشیاء مفرغی در تپه حصار حکایت دارد.
• کشف کوره‌های ذوب فلز، قالب‌های ریخته‌گری، ابزار فلزکاری و حجم عظیم سرباره‌های فلزی گواه بر این امر است.
• تپه حصار دامغان در این دوره به بزرگ‌ترین مرکز جمعیتی شمال‌شرق ایران تبدیل شد.
• حضور لوح‌های گلی با خط میخی در تپه حصار، نشان‌دهنده ارتباطات تجاری و فرهنگی این شهر با مراکز مهم بین‌النهرین و عیلام است.
• تپه حصار در این دوره به عنوان مرکز مهم تجارت و دیپلماسی در منطقه شناخته می‌شد.

3. دوره پس از مفرغ (1700 تا 500 سال پیش از میلاد):

• در حدود 1700 سال پیش از میلاد، تپه حصار دامغان به طور ناگهانی متروک شد.
• باستان‌شناسان معتقدند که حمله اقوام جدید از سمت شمال شرق، دلیل اصلی این ویرانی بوده است.
• پس از این دوره، تپه حصار تا دوران ساسانی خالی از سکنه بود.

تپه حصار دامغان کجاست؟

تپه حصار دامغان در سه کیلومتری جنوب شرق دامغان واقع شده‌است. شما می‌توانید از طریق جاده دامغان به سمنان، به سه راهی حصار بروید و از آنجا به سمت تپه حصار حرکت کنید. همچنین شما می‌توانید با اتوبوس از ترمینال دامغان به سمت روستای حیدرآباد رفته و از آنجا با پیاده‌روی کوتاه به تپه حصار برسید. علاوه برآن اگر برای اولین بار است که به دامغان سفر می‌کنید، نقشه زیر در گوگل مپ می‌تواند مسیر را به شما نشان داده و شما را راهنمایی کند.

لوکیشن در نشان

کاوش های انجام شده در تپه حصار دامغان

هرتسفلد، باستان‌شناس و ایران‌شناس آلمانی، نخستین کسی بود که در جستجوی شهر صد دروازه یا قومس، پایتخت پادشاهان اشکانی، تپه حصار دامغان را شناسایی کرد. در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، اریخ اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا، کاوش‌های خود را در تپه حصار آغاز کرد. هدف او یافتن شهر گمشده بود، اما در نهایت بقایای ساختمانی از دوران ساسانی را کشف کرد. کاوش‌های اشمیت نشان داد که تپه حصار دارای سه دوره فرهنگی پیش از تاریخ است. همچنین در سال ۱۳۵۵ خورشیدی، هیئتی مشترک از دانشگاه پنسیلوانیا، تورین ایتالیا و مرکز باستان‌شناسی ایران به سرپرستی رابرت دایسون و موریتزیو توزی، پژوهش‌های اشمیت را از سر گرفتند. هدف این فصل از مطالعات، بازنگری در نتایج اشمیت بود. کاوش‌های این هیئت نشان داد که تپه حصار در هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد، از مراکز مهم صنعتی فلات ایران بوده است.

پس از انقلاب، در سال ۱۳۷۵ خورشیدی، احسان یغمایی، باستان‌شناس ایرانی، فصل جدیدی از کاوش‌ها را در تپه حصار دامغان آغاز کرد. از مهم‌ترین یافته‌های این فصل، کشف گورنوشته‌هایی است که قدمت آن‌ها به ۲۲۰۰ تا ۲۰۰۰ پیش از میلاد می‌رسد. پس از آن در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، به منظور تعیین عرصه و حریم تپه حصار، آخرین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه باستانی انجام شد. کشف گورستانی از عصر آهن در غرب تپه حصار، از مهم‌ترین نتایج این فصل از کاوش‌ها بود.

از یافته‌های باستان شناسی در تپه حصار دامغان می‌توان به سفال اشاره کرد. سفال‌های عصر مفرغ حصار شامل سفال‌های منقوش نخودی با نقش‌های حیوانات شاخ‌دار و سفال‌های پایه‌دار خاکستری با طرح‌های داغدار، کنده، افزوده و برجسته است. تنوع ظروف این محوطه شامل ظروف با پایه‌های دکمه‌ای، ساقه‌ای، کوزه‌های لوله‌دار، کاسه‌های لوله‌دار، فنجان‌ها، آبخوری‌ها و غیره است. از جمله اشیاء فلزی کشف شده از این تپه می‌توان به دست‌بندها، حلقه‌ها، سنجاق‌ها و ظروف مختلف اشاره کرد. این اشیاء از مس ساخته شده‌اند. علاوه بر آن تیغه‌های سنگی مستطیل‌شکل و مته‌های نوک تیز از جمله ابزار سنگی یافت شده در حصار هستند که در کشاورزی و برای درو محصول استفاده می‌شدند.

مهرهای مسطح با طرح‌های مختلف از جمله صلیب، صلیب پر شده، دوایرمتحدالمرکز، خطوط و دوایر، خطوط موج‌دار، طرح خورشید، انسان و حیوان، از دیگر اشیاء کشف شده از تپه حصار هستند. لوح‌های گلی با خط میخی از جمله مهم‌ترین یافته‌های تپه حصار هستند که نشان‌دهنده ارتباطات این شهر با تمدن‌های بین‌النهرین و عیلام است. همچنین گورنوشته‌هایی که قدمت آن‌ها به ۲۲۰۰ تا ۲۰۰۰ پیش از میلاد می‌رسد، از دیگر یافته‌های ارزشمند این محوطه باستانی است.

کاخ ساسانی تپه حصار دامغان

کاخ ساسانی تپه حصار دامغان، گوهری ارزشمند در میان آثار باستانی ایران، در 200 متری جنوب غربی تپه حصار واقع شده است. این بنا که یادگاری از دوران شکوه و عظمت ساسانیان است، با معماری شگفت‌انگیز و تزیینات منحصر به فرد خود، رازهای هزاران ساله را در دل خود نهفته دارد. جالب است بدانید بقایای این کاخ در زمان جستجوی پایتخت اشکانیان توسط دکتر اشمیت در سال 1310 خورشیدی آشکار شد. در مورد تاریخ دقیق این بنا اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را به اوایل حکومت ساسانی (حدود قرن سوم میلادی) و برخی دیگر به اواخر این دوره (حدود قرن ششم میلادی) نسبت می‌دهند. کاخ ساسانی تپه حصار دامغان به عنوان یکی از مهم‌ترین بناهای دوره ساسانی در ایران شناخته می‌شود و اطلاعات ارزشمندی از تاریخ، معماری و هنر این دوره به دست می‌دهد.

تزیینات گچبری و نقاشی‌های این کاخ، از ارزش هنری و زیبایی‌شناسی بالایی برخوردار هستند و نشان‌دهنده ظرافت و مهارت هنرمندان ساسانی است. کاوش در این بنا، اشیاء و آثار باستانی ارزشمندی از جمله سفال، ابزارآلات و زیورآلات را به ارمغان آورده که به شناخت بهتر فرهنگ و زندگی مردم در دوره ساسانی کمک می‌کند.

مقصد بعدی کجاست؟

در اینجا چند مکان دیدنی در اطراف تپه حصار دامغان وجود دارد که پیشنهاد می‌کنیم حتما از آن‌ها دیدن کنید.

• قلعه گردکوه
• مسجد تاریخانه دامغان
• سد شهید شاهچراغی
• دیوار بارو
• چشمه علی دامغان
• کویر حاج علی قلی
• خانه ناصر لشکر

نکات بازدید از تپه حصار دامغان

• بهترین زمان برای بازدید از تپه حصار دامغان و اطراف آن بهار و پاییز است. در این فصول هوا معتدل و دلپذیر است و می‌توانید به راحتی از گشت و گذار در محوطه لذت ببرید.
• با توجه به شرایط آب و هوایی، کفش و لباس مناسب بپوشید. کفش‌های راحتی که مناسب پیاده‌روی باشند، ضروری است. همچنین، در فصل‌های گرم، از کرم ضد آفتاب، کلاه و عینک آفتابی استفاده کنید.
• ساعت بازدید از تپه حصار دامغان از 8 صبح تا 5 عصر است.
• استفاده از راهنمای گردشگری می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد تاریخ و فرهنگ تپه حصار به شما ارائه دهد.
• به آثار باستانی و محیط زیست احترام بگذارید. از نوشتن یا نقاشی روی دیوارها، لمس اشیاء و برداشتن هرگونه یادگاری خودداری کنید.
• مسیرهای مشخصی برای پیاده‌روی در محوطه تپه حصار وجود دارد. از این مسیرها خارج نشوید تا به خودتان و دیگران آسیبی نرسد.

سخن پایانی

امروزه، تپه حصار دامغان به عنوان یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی ایران شناخته می‌شود. کاوش‌ها و مطالعات در این تپه همچنان ادامه دارد و اطلاعات جدیدی از تمدن و فرهنگ مردمان گذشته به دست می‌آید. تپه حصار یادآور خلاقیت، مهارت و ذوق هنری مردمانی است که در اعصار دور در این منطقه می‌زیستند. این تپه باستانی، گنجینه‌ای ارزشمند برای ایران و بشریت به شمار می‌رود و حفظ و نگهداری از آن برای نسل‌های آینده ضروری است. امیدواریم که از خواندن این مقاله نهایت لذت را برده باشید. از اینکه تا پایان همراه گردشی تاپ بودید، بی‎‌نهایت سپاسگزاریم.

سوالات متداول