ارگ علیشاه

ارگ علیشاه که به دلیل موقعیت مکانی خود با نام ارگ تبریز نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین دیوارهای تاریخی در کل کشور است. این ارگ به عنوان یکی از ارزشمندترین جاهای دیدنی تبریز شناخته می‌شود و ارزش بسیار زیادی برای دیدن دارد. در این مقاله همراه گردشی تاپ باشید تا نگاهی به تاریخچه و معماری این بنای تاریخی داشته باشیم.

آشنایی با ارگ علیشاه

این ارگ تاریخی یکی از مهم‌ترین بناهای شهر تبریز است که حوادث زیادی را پشت سر گذاشته است. ارگ علیشاه در ابتدا کار خود را به عنوان مسجد آغاز کرد و در آن زمان لقب مرفتع‌ترین ساختمان تبریز را به خود اختصاص داده بود. متاسفانه بخش‌های بسیار زیادی از این بنا در طول تاریخ بر اثر عوامل طبیعی، جنگ و عدم مرمت و بازسازی از بین رفته است و امروزه ویرانه‌ای از آن باقی مانده است.

آن‌طور که باستان‌شناسان می‌گویند، ارگ علیشاه بیشتر از 700 سال قدمت دارد و یکی از قدیمی‌ترین دیوارهای کشور ایران است. اگر چند سال پیش از این مکان دیدن می‌کردید، می‌توانستید یکی از قدیمی‌ترین سالن‌های تئاتر کشور و مدرسه نجات را مشاهده کنید. امروزه دیگر اثری از سالن تئاتر و مدرسه نجات نیست و به خاطره‌ها پیوسته‌اند. امروزه از مجموعه ارگ تبریز تنها یک دیوار مرتفع باقی مانده است که اگر برای بازسازی آن چاره‌ای اندیشیده نشود، در آینده‌ای نزدیک آن هم از بین می‌رود.

پیشنهاد گردشی تاپ به شما این است که در اولین فرصت از ارگ علیشاه دیدن کنید. زیرا در آینده‌ای نزدیک ممکن است دیگر فرصتی برای دیدن آن نباشد و همین دیوار باقی‌مانده نیز به سرنوشت مدرسه نجات و سالن تئاتر دچار شود. این ارگ در سال 1310 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و شماره ثبت آن نیز 170 است.

آدرس علیشاه کجاست؟

ارگ علیشاه در قلب شهر تبریز و در یکی از شلوغ‌ترین خیابان‌های این شهر قرار گرفته است. برای دیدن آن باید خود را به خیابان امام خمینی برسانید که دسترسی به این خیابان به وسیله وسایل حمل‌و‌نقل عمومی امکان‌پذیر است. اگر قصد دارید از اتوبوس‌ها شهری استفاده کنید، ایستگاه برج ساعت تبریز نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به ارگ تبریز است. اگر هم قصد دارید از مترو استفاده کنید، پیشنهاد می‌کنیم که در شهید محققی پیاده شوید.

دسترسی به ارگ علیشاه با ماشین خودتان هم امکان‌پذیر است؛ اما ترافیک این منطقه باعث شده که عده زیادی استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی را ترجیح دهند. با این حال اگر قصد دارید از ماشین خودتان استفاده کنید، بهتر است ابتدا لوکیشن گوشی خود را روشن کنید و سپس بر روی نقشه زیر کلیک کنید. به این صورت می‌توانید با توجه به لوکیشن خود بهترین و سریع‌ترین مسیر را پیدا کنید و راحت‌تر خود را به این بنای تاریخی برسانید.

بهترین زمان برای بازدید از ارگ تبریز

فصل بهار و تابستان بهترین زمانی است که می‌توانید خود را به شهر تبریز برسانید و از ارگ علیشاه دیدن کنید. در این دو فصل هوای معتدل‌تری را نسبت به فصل پاییز و زمستان شاهد هستیم و می‌توانید بدون فکر کردن به شرایط جوی از دیدن این بنای تاریخی لذت ببرید. در نظر داشته باشید که در تعطیلات نوروز جمعیت گردشگران در شهر تبریز بسیار زیاد است و احتمالا در تمام ساعات روز اطراف این ارگ نیز شلوغ است.

به همین خاطر اگر ترجیح می‌دهید زمان خلوت‌تری را برای بازدید از ارگ علیشاه انتخاب کنید، باید صبر کنید تا تعطیلات نوروز تمام شود و مسافران به شهرهای خود برگردند. این نکته را هم اضافه کنیم که بازدید از این بنا در تمام طول شبانه‌روز امکان‌پذیر است و دیدن آن هیچ هزینه‌ای ندارد. همچنین باید بگوییم که نورپردازی‌های هنرمندانه در اطراف آن سبب شده که ارگ چهره‌ی متفاوتی نسبت به روز داشته باشد. پیشنهاد می‌کنیم که از این بنا هم در روز و هم در شب دیدن کنید.

معماری ارگ علیشاه به چه صورتی است؟

در ساخت ارگ علیشاه مانند بسیاری از بناهای تاریخی آن زمان، از معماری اصیل ایرانی – اسلامی استفاده شده است. در واقع باید بدانید که سبک معماری که در ساخت این بنا استفاده شده است، در دوران حکومت ایلخانان وارد ایران شده و بناهای زیادی بر اساس آن ساخته شده است. دستور ساخت ارگ تبریز در سال 716 هجری قمری توسط علیشاه گیلانی صادر شد و 8 سال بعد (یعنی سال 724) ساخت آن به پایان رسید.

با اینکه در ساخت ارگ علیشاه از بهترین مصالح ساختمانی در آن زمان استفاده شده است؛ اما این بنا نیز در طول زمان تحت تاثیر عوامل طبیعی قرار گرفته است و بخش‌های زیادی از آن از بین رفته است. امروزه تنها سه دیوار بزرگ و باشکوه از این مجموعه باقی‌مانده است که امیدواریم برای مرمت و بازسازی آن چاره‌ای اندیشیده شود. عرض هر کدام از این دیوارها تقریبا 9.5 متر است و تحقیقات انجام شده این موضوع را مشخص کرده که بخشی از ارتفاع این دیوارها در زیر زمین قرار گرفته است.

آن‌چه که امروزه به نام ارگ علیشاه تبریز شناخته می‌شود، در گذشته نقش شبستان مسجد را داشته است. این ارگ با ارتفاع 25 متر و عرض 30 متری خود همچنان شکوه و عظمت سابق خود را حفظ کرده و ارزش زیادی برای بازدید دارد. متاسفانه هیچ عکسی در دسترس نیست که چهره واقعی این ارگ در گذشته را بر ما نمایان کند؛ اما اگر اهل مطالعه سفرنامه‌ها باشید می‌توانید درباره ظاهر اصلی آن در این سفرنامه‌ها مطالعه کنید و چهره اصلی ارگ را در ذهن خود تداعی کنید.

تاریخچه ارگ علیشاه

همانطور که کمی قبل‌تر اشاره کردیم، ساخت این ارگ در سال 716 هجری قمری به دستور علیشاه گیلانی آغاز شد و 8 سال بعد به پایان رسید. آن‌طور که مورخان می‌گویند و در کتاب‌ها آمده است، علیشاه دستور داده بود که ارتفاع ارگ تبریز 4 متر بیشتر از طاق کسری باشد؛ اما فوت علیشاه مانع بزرگی برای تحقق این رویا بود. ارگ علیشاه حوادث زیادی را در طول تاریخ پشت سر گذاشته است که از جمله مهم‌تری آن‌ها باید به زلزله بزرگ قرن دهم در شهر تبریز اشاره کنیم.

قدمت این بنای تاریخی بیشتر از 700 سال است و در این مدت بارها تغییر کاربری داده است. در دوران علیشاه تصمیم بر این بود که در صحن مسجد یک آرامگاه بزرگ و باشکوه ساخته شود و ارگ علیشاه به عنوان آرامگاه مورد استفاده قرار بگیرد. قاجاریان اما نظر متفاوتی داشتند و تصمیم گرفتند از این سازه به عنوان انبار غلات و مهمات استفاده کنند. در دوران حکومت عباس میرزا نیز به یک ارگ نظامی تبدیل شد و چهره متفاوتی را به خود گرفت.

اما این پایان تغییر کاربری ارگ علیشاه نبود و در دوران مشروطه این بنا بار دیگر کاربری خود را تغییر داد. زمانی که مردم تبریز در دوران مشروطیت به قیام برخاستند، این سازه به عنوان یک سنگر برای مشروطه‌خواهان استفاده می‌شد تا جلوی توپ‌ها و گلوله‌های شاه قاجار گرفته شود. متاسفانه شلیک توپ آسیب بسیار زیادی را به این ارگ وارد کرد که هرگز جبران نشد. در یک کلام باید بگوییم که ارگ تبریز سرد و گرم روزگار را چشیده است و اکنون آماده استقبال از گردشگران و روایت کردن داستان‌های آن دوران است.

جاذبه های نزدیک ارگ علیشاه

ارگ تبریز آخرین مقصدی نیست که باید از آن دیدن کنید و در واقع باید آن را به عنوان شروعی برای ماجراجویی در تبریز معرفی کنیم. این شهر جاذبه‌های متنوعی را در گوشه و کنار خود جا داده است که بازدید از آن‌ها بسیار هیجان‌انگیز است. در قسمت پایین می‌توانید نزدیک‌ترین جاهای دیدنی به این ارگ را مشاهده کنید.

• روستای کندوان: اگر هوس دور شدن از شهر و بازدید از یک روستای تاریخی و جذاب را کرده‌اید، روستای کندوان بهترین گزینه‌ای است که می‌توانیم به شما پیشنهاد کنیم. این روستا 53.2 کیلومتر (1 ساعت و 14 دقیقه) با این بنا فاصله دارد.
• میدان ساعت: این میدان یکی از زیباترین جاذبه‌های تبریز یعنی برج ساعت را در خود جا داده است که شهرت آن فراتر از مرزهای کشورمان رفته است. این میدان تنها 750 متر با ارگ علیشاه فاصله دارد و با 10 دقیقه پیاده‌روی می‌تواند به آن‌جا برسید.
• موزه قاجار: یکی از متفاوت‌ترین و زیباترین موزه‌های شهر تبریز است و بازدید از آن می‌تواند تجربه متفاوتی باشد. موزه قاجار 3.2 کیلومتر با ارگ تبریز فاصله دارد و اگر بخواهید با ماشین به آن‌جا بروید تقریبا 10 دقیقه طول می‌کشد و اگر بخواهید پیاده خود را به آن‌جا برسانید باید 36 دقیقه پیاده‌روی کنید.
• خانه استاد شهریار: استاد شهریار که نیاز به معرفی ندارد و همه شما با او آشنا هستید. خانه ایشان در فاصله 1 کیلومتری از این ارگ قرار گرفته است و با 13 دقیقه پیاده‌روی می‌توانید به آن‌جا برسید. اگر اهل شعر و ادبیات هستید، پیشنهاد می‌کنیم که بازدید از این خانه را از دست ندهید.
• مسجد کبود: از دیگر جاذبه‌هایی است که در نزدیکی ارگ علیشاه قرار گرفته است. این مسجد به دلیل طراحی خاص خود و استفاده از کاشی‌های آبی در آن به مسجد کبود تبریز شهرت پیدا کرده است. فاصله ارگ تا مسجد کبود تقریبا 2 کیلومتر است.

سخن پایانی

ارگ علیشاه یا همان ارگ تبریز جزو آن دسته از بناهایی است که در طول تاریخ حوادث ناگوار بسیار زیادی را پشت سر گذاشته است. امروزه از این مجموعه تنها سه دیوار و کلی حرف نگفته باقی مانده و شاید در آینده‌ای نزدیک دیگر فرصتی برای بازدید از آن نباشد. پس اگر به شهر تبریز سفر کردید، بازدید از این ارگ تاریخی را در برنامه خود قرار دهید. از اینکه تا آخر مقاله همراه گردشی تاپ بودید سپاسگزاریم.

سوالات متداول